Bakı. Trend:
Səhiyyə Nazirliyi Elmi-Tədqiqat Tibbi Bərpa İnstitutunun
həkim-nevroloqu Pərviz Axundov nazirliyin rəsmi saytına müsahibə
verib.
Trend
həmin müsahibəni təqdim edir:
– Pərviz müəllim, ilk öncə bilmək istərdik ki, başgicəllənmə
nədir və hansı növləri var?
– Başgicəllənmə (vertiqo) hərəkət olmadığı halda yerin cazibə
qüvvəsinə nisbətən hərəkət hissidir. Başgicəllənmələr fizioloji və
patoloji olmaqla 2 yerə ayrılır.
Fizioloji başgicəllənmələr müəyyən şəraitdə beyinə daxil olan
sensor informasiyanın uyğunsuzluğu sayəsində yaranır. Məsələn,
hündürlükdə dayandıqda, hərəkət edən cisimləri izlədikdə,
çəkisizlik vəziyyətində, uzunmüddətli fırlandıqda və s.
Patoloji başgicəllənmələr vestibulyar və onun mərkəzi sinir
sisteminin müxtəlif şöbələri ilə olan əlaqələrinin zədələnməsi
zamanı meydana çıxır.
Patoloji başgicəllənmələrin 4 əsas tipi var. Ən çox rast gəlinən
sistemli baş gicəllənmələr zamanı pasiyent fırlanma və ya hərəkət
olmadığı halda hərəkət hissi keçirir. Digər tiplərə lipotimiya
(daha çox insulin istifadə edən şəkərli diabet xəstələrində, bəzi
dərmanların qəbulu ilə bağlı olaraq baş verir), yerişin və
tarazlığın pozulması, psixogen başgicəllənmələr daxildir.
– Başgicəllənmələrin ən çox rast gəlinən formaları
hansılardır?
– Ümumiyyətlə, başgicəllənmələr tibbi yardım üçün əsas müraciət
səbəblərindən biridir. Vestibulyar vertiqolu xəstələrin arasında
xoşxassəli paroksismal pozisyonal vertiqo (XPPV) daha çox rast
gəlinir. Belə ki, həyat boyunca xoşxassəli paroksismal pozisyonal
vertiqonun yaranma ehtimalı 10 %-i civarındadır.
Vestibulyar vertiqonun digər ən çox rast gəlinən səbəbləri Menyer
xəstəliyi və vestibulyar neyronitdir.
– Xoşxassəli paroksizmal pozisyonal vertiqoya səbəb nədir və o,
necə özünü göstərir?
– Patologiya adətən arxa yarımdairəvi, horizontal və ya (nadir
hallarda) yuxarı yarımdairəvi kanalda müşahidə olunur. Kanalolitiaz
(yarımdairəvi kanallarda sərbəst üzən kalsium karbonat
hissəcikləri) və ya kupulolitiaz (yarımdairəvi kanala bitişik
kalsium karbonat hissəcikləri) nəticəsində pasiyentlərdə güclü
başgicəllənmə, ürəkbulanma, bəzən qusma, arterial təzyiqin qalxması
və ya enməsi, tərləmə kimi əlamətlər baş verir.
Başgicəllənmə tutmaları 1 dəqiqədən az çəkir və başın məkandakı
mövqeyinin sürətlə dəyişməsi nəticəsində yaranır. Adətən pasiyent
uzanmış vəziyyətdə olduqda və başı sağa, yaxud sola əyilən zaman
müşahidə olunur.
Xəstələrin bir qismində güclü başgicəllənmə epizodlarından sonra,
stresə reaksiya kimi həyəcan və depressiv pozuntular inkişaf edir.
Bu da ikincili psixogen başgicəllənmənin yaranmasına səbəb ola
bilir.
Bəzən belə xəstələr yanlış olaraq “beyin qan dövranının pozulması”
olduğunu düşünərək, uzun müddət nəticəsiz olaraq müxtəlif dərman
maddələrini qəbul edirlər.
– Doktor, xoşxassəli paroksizmal pozisyonal vertiqo necə müalicə
olur?
– 2008-ci ildə bir çox ixtisaslı ekspert qrupu və Amerika
Nevroloqlar Akademiyası XPPV-nin idarə edilməsinə dair sübuta
əsaslanan təlimatlar dərc edilib. Onlar xəstəliyin müalicəsi üçün
kanalitlərin repozisiya manevrlərini, eyni zamanda bu simptomların
aradan qaldırılması üçün dərman maddələrini təyin etməməyi tövsiyə
etdilər. Mütəxəssislər bu məqsədlə istifadə edilən dərmanların
plasebodan daha yaxşı olmadığını və sedasiya, yıxılma və gecikmiş
simptomların yaxşılaşdırılması da daxil olmaqla potensial riskləri
bildirdilər.
Başqa sözlə, xoşxassəli paroksizmal pozisyonal vertiqo
dərmansız, həkim tərəfindən aparılan manevrlərin köməkliyi ilə
effektiv şəkildə müalicə olunur. Arxa yarımdairəvi kanal
zədələnmələrində tətbiq edilən Epley manevri ən yaxşı sübut edilmiş
texnikadır. Bir sıra idarə olunan və ya öz-özünə idarə olunan
hərəkətlər vasitəsilə yerindən çıxmış kanalitlər posterior
yarımdairəvi kanaldan geri utrikula doğru hərəkət edir.
Müvəffəqiyyət nisbəti bir müalicədən sonra təxminən 80% təşkil edir
və dörd dəfəyə qədər təkrarlanandan sonra 92%-ə yüksəlir.
– Menyer xəstəliyi hansı əlamətlər özün büruzə verir?
– Vestibulyar başgicəllənmələrin ən çox rast gəlinən 2-ci səbəbi
Menyer xəstəliyi hesab edilir. Xəstəlik əsasən 4 əlamət əsasında
müəyyən olunur: başgicəllənmə, tinnitus (qulaqda küy), eşitmə
itkisi və qulaqların tıxanması hissi.
Menyer xəstəliyi zamanı baş gicəllənmə tutmaları adətən bir neçə
dəqiqədən bir neçə saata qədər davam edir.
– Vestibulyar gimnastika nədir?
– Vestibulyar gimnastika vestibulyar sistemin mərkəzi və ya
periferik şöbələrində zədələnmənin adaptasiyasına yönəlmiş kompleks
məşqlərdir.
Vestibulyar gimnasikanın məqsədi tarazlıq məşqləri, subyektiv
başgicələnnmə və yıxılma hissinin azaldılması, hərəkətlərin
koordinasiyasının bərpası, həyəcanın aradan qaldırılmasıdır.
– Vestibulyar gimnastika nə qədər effektivdir və nə zaman
aparılmalıdır?
– Vestibulyar gimnastika çox effektivdir və kəskin başgicəllənmə
tutmasından dərhal sonra başlamalıdır. Erkən başlanılan gimnastika
bərpanın təminatçısıdır.
