Bakı. Trend:
Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin prezidenti şeyx Məhəmməd bin Zaid
əl-Nəhyanın 2025-ci il sentyabrın 16-da Azərbaycana səfəri sadəcə
diplomatik protokol deyildi – bu, yeni geosiyasi düzənin strateji
manifesti idi. Onun marşrutu azad edilmiş ərazilərdə inşa olunmuş
Füzuli beynəlxalq hava limanından başlayaraq, tarixi və mədəniyyət
mərkəzi olan Şuşada davam etməsi dünya ictimaiyyətinə aydın mesaj
verdi: BƏƏ Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tam dəstəkləyir və
bölgənin bərpasında açar tərəfdaş olmağa hazırdır.
Bu səfər Azərbaycan–BƏƏ münasibətlərinin sırf iqtisadi
əməkdaşlıqdan hərtərəfli strateji ittifaqa çevrilməsini
təsdiqlədi.
Azərbaycanla BƏƏ arasında diplomatik münasibətlər 1992-ci il
sentyabrın 1-də – Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etməsindən cəmi
bir neçə ay sonra quruldu. BƏƏ 1991-ci il dekabrın 26-da
Azərbaycanın müstəqilliyini tanıdı və bu, gənc dövlətin ilk
beynəlxalq tanınmalarından biri oldu.
Son otuz ildə iki ölkə arasında möhkəm hüquqi baza formalaşdı,
qarşılıqlı dəstək isə beynəlxalq təşkilatlar müstəvisində də özünü
göstərdi. Azərbaycan və BƏƏ arasında münasibətlər strateji
tərəfdaşlıq xarakteri daşıyır. İki ölkə arasında dostluq və
qardaşlıq əlaqələri mövcuddur.
Azərbaycan–BƏƏ əməkdaşlığının təməlində enerji sektoru dayanır.
SOCAR ilə Əbu-Dabi Milli Neft Şirkəti (ADNOC) arasında neft-qaz
sahəsində güclü tərəfdaşlıq qurulub. 2023-cü ilin avqustunda
ADNOC-un “Abşeron” qaz-kondensat yatağında 30%-lik pay əldə etməsi
bu əməkdaşlığın zirvələrindən biri sayılır.
Əks istiqamətdə də mühüm addım atılıb: 2024-cü ilin mayında
SOCAR, ADNOC-un SARB (Satah al Razboot) və “Ümm Lulu” layihələrində
3%-lik payını alaraq ilk dəfə xarici hasilat layihəsinə daxil oldu.
Bu yataqların müqavilə ərazisindəki ehtiyatları 1,5 milyard
barreldən artıq neftlə ölçülür.
Əməkdaşlığın əsas istiqamətlərindən biri də bərpa olunan enerji
sahəsidir. BƏƏ şirkəti “Masdar” Azərbaycanın “yaşıl enerji”
konsepsiyasının əsas tərəfdaşına çevrilib.
2023-cü ilin oktyabrında istismara verilən 230 MVt gücündə
Qaradağ günəş elektrik stansiyası ildə 500 milyon kilovat-saat
elektrik enerjisi istehsal edir və atmosferə atılan karbon qazını
200 min tondan çox azaldır. Bu, 262 milyon ABŞ dolları (445,4
milyon manat) dəyərində olan və MDB məkanında ən iri günəş
stansiyasıdır.
2024-cü ilin yanvarında SOCAR ilə “Masdar” 4 QVt-lıq bərpa
olunan enerji və hidrogen layihələrinin birgə icrası barədə saziş
imzaladı. Bunun çərçivəsində Biləsuvarda 445 MVt və Neftçalada 315
MVt gücündə günəş stansiyalarının tikintisinə başlanılıb. Bu
layihələrin ümumi dəyəri 600 milyon dollardan artıq olacaq.
“Masdar”ın Azərbaycandakı nümayəndəsinin açıqlamasına görə,
şirkətin ölkəmizdəki layihə portfeli 2027-ci ilə qədər 1,2 QVt-dan
artıq gücə çatacaq. Azərbaycanın strateji hədəfi isə 2030-cu ilə
qədər elektrik enerjisinin 30%-ni bərpa olunan mənbələrdən istehsal
etməkdir və bu məqsədin gerçəkləşməsində BƏƏ aparıcı rol
oynayır.
BƏƏ Azərbaycan iqtisadiyyatına ən böyük sərmayə yatıran ilk 5
ölkə arasında yer alır. 2024-cü ilin göstəricilərinə görə, BƏƏ-dən
Azərbaycana yatırılan sərmayələrin həcmi 490,2 milyon ABŞ dollarına
çatıb və bu, ümumi sərmayə strukturunda 7%-lik payla ölkəni 5-ci
sıraya yüksəldib.
Ümumilikdə, əməkdaşlıq dövründə BƏƏ Azərbaycan iqtisadiyyatına
3,2 milyard dollar, Azərbaycan isə BƏƏ-yə təxminən 1 milyard dollar
sərmayə yatırıb. Bu göstəricilər qarşılıqlı etimadın və strateji
tərəfdaşlığın bariz sübutudur.
Lakin 2025-ci ilin I rübündə investisiya aktivliyində müəyyən
azalma qeydə alındı: Azərbaycan BƏƏ iqtisadiyyatına 17,4 milyon
dollar birbaşa sərmayə yönəltdi ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə
müqayisədə 73,6% azdır. Azərbaycanın BƏƏ-yə yatırımlarının ümumi
sərmayə portfelindəki payı 19,9%-dən 5,5%-ə düşüb. Eyni zamanda,
BƏƏ-nin Azərbaycana yatırdığı sərmayələrin həcmi 110,3 milyon
dollar təşkil edib ki, bu da ötən illə müqayisədə 42,1% azdır.
İki ölkə arasındakı ticarət dövriyyəsi müsbət dinamika nümayiş
etdirir. 2024-cü ilin yanvar–noyabr aylarında ticarət dövriyyəsi
88,92 milyon dollar olub. 2023-cü ildə isə bu rəqəm 1,6 milyard
dollar səviyyəsində idi və buraya qeyri-neft idxalı, ixracı və
re-eksportu daxil idi.
2025-ci ilin ilk rübündə ticarət dövriyyəsi 33,2 milyon dollara
çataraq 2024-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 45,6% artım
göstərdi. Azərbaycanın BƏƏ-yə qeyri-neft ixracı 40,2% artaraq 19
milyon dollara yüksəldi. BƏƏ Azərbaycanın qeyri-neft məhsullarının
ixrac olunduğu ölkələr arasında 7-ci yerdə qərarlaşdı.
İkitərəfli münasibətlərdə dönüş nöqtəsi 2025-ci il iyulun 9-da
Əbu-Dabidə imzalanmış “Azərbaycan Hökuməti ilə BƏƏ Hökuməti
arasında hərtərəfli iqtisadi tərəfdaşlıq haqqında Saziş” oldu.
Sənəd prezidentlər İlham Əliyev və Şeyx Məhəmməd bin Zaid
əl-Nəhyanın iştirakı ilə imzalandı.
Bu saziş iqtisadi inteqrasiyanın dərinləşməsi və müxtəlif
sahələrdə əməkdaşlığın genişlənməsi üçün hüquqi zəmin yaradır. BƏƏ
prezidenti imza mərasimində vurğuladı: “İyul ayında ölkələrimiz
hərtərəfli iqtisadi əməkdaşlıq sazişi imzaladılar. Biz, xüsusən
iqtisadiyyat, bərpa olunan enerji, ərzaq təhlükəsizliyi və
mədəniyyət sahələrində bu əməkdaşlığın genişlənməsində
maraqlıyıq”.
Ən diqqətçəkən təşəbbüslərdən biri “ağıllı qaz şəbəkəsi”nin
yaradılmasıdır. Layihəyə 2,5 milyon smart sayğacın quraşdırılması,
təzyiq və temperaturu ölçən intellektual sensorların tətbiqi,
idarəetmə mərkəzi və Rəqəmsal Həllər Laboratoriyasının (Digital
Solutions Lab) yaradılması, həmçinin personalın təlimi və süni
intellekt sistemlərinin tətbiqi daxildir.
Maliyyə bazarlarında da əməkdaşlığın gücləndirilməsi
istiqamətində addımlar atılır. Azərbaycan Mərkəzi Bankının sədri
Taleh Kazımovun Əbu-Dabi Fond Birjasına səfəri çərçivəsində
tərəflər birgə əməkdaşlıq imkanlarını, o cümlədən fond bazarlarının
inkişafında ortaq təşəbbüsləri müzakirə etdilər.
2025-ci ilin I rübündə fiziki şəxslərin Azərbaycandan BƏƏ-yə
göndərdiyi pul köçürmələri 18,785 milyon dollara çataraq, 2024-cü
ilin eyni dövrünə nisbətən 52,1% artdı.
Əməkdaşlığın mühüm istiqamətlərindən biri humanitar sahədir.
2024-cü ildə BƏƏ Azərbaycandakı səfirliyi vasitəsilə ANAMA-nın
(Azərbaycan Minatəmizləmə Agentliyi) azad olunmuş ərazilərdə
apardığı minatəmizləmə işlərinə maliyyə dəstəyi göstərməyə hazır
olduğunu bəyan etdi.
ANAMA-nın idarə heyətinin sədri Vüqar Süleymanov ilə BƏƏ-nin
səfiri Məhəmməd əl-Bluşi arasında Anlaşma Memorandumu imzalandı.
Dəstək proqramı agentliyin texniki potensialının artırılmasını,
avadanlıq alınmasını və mina təhlükəsinə qarşı maarifləndirmə
tədbirlərinin həyata keçirilməsini nəzərdə tutur.
Bu əməkdaşlıq xüsusilə BƏƏ prezidentinin Füzuli və Şuşaya səfəri
fonunda böyük əhəmiyyət daşıyır. Minatəmizləməyə verilən dəstək
yalnız humanitar deyil, həm də dərin simvolik məna kəsb edir və
Azərbaycanın azad edilmiş ərazilərinin bərpasına BƏƏ-nin praktiki
töhfəsini nümayiş etdirir.
BMT-nin iqlim gündəmi çərçivəsində Azərbaycan və BƏƏ-nin
əməkdaşlığı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Hər iki ölkə Braziliya ilə
birlikdə “COP üçlüyü”nə (COP28, COP29 və COP30) daxildir ki, bu da
onların qlobal iqlim dəyişikliyi və dayanıqlı inkişaf proseslərinə
təsir imkanlarını gücləndirir.
BƏƏ-nin 2023-cü ildə BMT-nin İqlim Konfransına (COP28) ev
sahibliyi təcrübəsi 2024-cü ilin noyabrında Bakıda keçirilmiş
COP29-un uğurlu təşkilində Azərbaycan üçün mühüm təcrübə mənbəyi
oldu. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, dövlət başçısı
ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın və BƏƏ-nin konseptual
yanaşmasının COP29-un uğurla başa çatmasında xüsusi rol oynadığını
qeyd etdi. COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi barədə qərar məhz
BƏƏ-də qəbul edilmişdi.
Azərbaycanla BƏƏ arasındakı əməkdaşlıq təkcə iqtisadi sferanı
əhatə etmir, həm də regional və beynəlxalq təhlükəsizlik
məsələlərini özündə birləşdirir. BƏƏ prezidentinin Azərbaycana
səfəri, xüsusilə də marşrutunun azad edilmiş ərazilərdən keçməsi
həm simvolik, həm də siyasi baxımdan mühüm məna daşıyır. Bu,
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün beynəlxalq tanınmasını, müsəlman
ölkələrinin Qarabağın bərpasında iştirak etməyə hazır olmasını və
Azərbaycanın müstəqil regional oyunçu kimi mövqelərinin
möhkəmlənməsini göstərir.
Şeyx Məhəmməd bin Zaid üçün bu səfər BƏƏ-nin Yaxın Şərqdən
kənara təsirini genişləndirmək və özünü müsəlman dünyasının
liderlərindən biri kimi möhkəmləndirmək imkanıdır.
Bakı ilə Əbu-Dabi arasında yaxınlaşma Cənubi Qafqazda qüvvələr
balansını dəyişə, bölgənin iqtisadi inkişafında yeni bir səhifə aça
bilər. Münaqişədən sonrakı dövrdə Azərbaycan azad olunmuş
ərazilərin bərpası üçün yeni tərəfdaşlar və investorlar axtarır,
maliyyə imkanları və iri infrastruktur layihələrinin həyata
keçirilməsində təcrübəsi olan BƏƏ isə bu prosesdə əsas oyunçulardan
birinə çevrilə bilər.
Azərbaycan ilə BƏƏ arasındakı münasibətlər kompleks yüksəliş
trayektoriyası üzrə inkişaf edir. Enerji və bərpa olunan enerji
sahələri ikitərəfli əməkdaşlığın təməlini təşkil etsə də,
investisiya, ticarət, maliyyə və humanitar əməkdaşlıq istiqamətləri
də sürətlə genişlənir.
İmzalanmış Hərtərəfli İqtisadi Tərəfdaşlıq Sazişi hər iki
ölkənin milli maraqlarına və qlobal dayanıqlı inkişaf hədəflərinə
cavab verən strateji tərəfdaşlığın dərinləşməsi üçün möhkəm zəmin
yaradır.
BƏƏ prezidentinin 2025-ci il sentyabrın 16-da Azərbaycana
səfəri, xüsusilə azad olunmuş ərazilərdən keçən marşrutu ikitərəfli
münasibətlərin dərin transformasiyasını nümayiş etdirir. Bu
dəyişiklik əməkdaşlığın ənənəvi enerji tərəfdaşlığından regional və
qlobal miqyasda təsir gücünə malik hərtərəfli strateji ittifaqa
çevrildiyini açıq şəkildə göstərir.
Bu tərəfdaşlıq ikitərəfli münasibətlərin hüdudlarını aşaraq
çoxqütblü dünyaya keçid şəraitində beynəlxalq münasibətlərin yeni
arxitekturasının vacib elementinə çevrilir. Belə bir şəraitdə
Azərbaycan və BƏƏ qlobal iqtisadi və siyasi gündəliyin
formalaşmasında getdikcə daha əhəmiyyətli rol oynayırlar.
BƏƏ prezidentinin sözləri də bu reallığı təsdiqləyir: “İki ölkə
arasında münasibətlər inkişaf edir, nəticədə 2024-cü ildə
qeyri-neft sektorunda ticarət dövriyyəsi 2,24 milyard dollara
çatdı. Biz BƏƏ olaraq Azərbaycanla əlaqələri daha yüksək səviyyəyə
qaldırmaqda maraqlıyıq”. Səfər çərçivəsində əməkdaşlığa dair 14
sənədin imzalanması isə hər iki tərəfin regionun geosiyasi
mənzərəsini dəyişə biləcək uzunmüddətli strateji ittifaq yaratmaq
niyyətinin ciddiliyini nümayiş etdirir.
Bu, sadəcə səfər deyil, bütün regionun geosiyasi xəritəsinə
təsir edə biləcək yeni əməkdaşlıq oxunun yaradılması üçün verilmiş
açıq siqnaldır. Azərbaycan və BƏƏ göstərirlər ki, ortaq dəyərlərə
və hədəflərə malik dövlətlər ən müxtəlif sahələrdə uğurla
əməkdaşlıq edə, qarşılıqlı hörmət, iqtisadi faydalılıq və strateji
baxışa əsaslanan tərəfdaşlıq modeli formalaşdıra bilərlər.
