Bakı. Trend:
Son onillikdə Orta Dəhliz sürətlə yaxşı inkişaf etmiş logistik
obyektlər, boru kəmərləri, fiber-optik rabitəsi və xidmətlər
şəbəkəsinə malik zonaya çevrilib və beynəlxalq şirkətlər, xüsusilə
amerikalı şirkətlər üçün böyük ticarət və biznes imkanları təqdim
edir.
Bunu Trend-ə
Amerika-Azərbaycan Ticarət Palatasının (USACC) icraçı direktoru
Natiq Baxışov Azərbaycan, Gürcüstan və Qazaxıstanı əhatə edən Orta
dəhliz regionuna Amerikalı iş adamlarından ibarət nümayəndə
heyətinin səfərinin yekunlarına dair verdiyi özəl müsahibədə
bildirib.
Missiya 4-11 sentyabr tarixlərində USACC, Amerika-Gürcüstan
Biznes Şurası və Qazaxıstandakı Amerika Ticarət Palatası tərəfindən
birgə təşkil olunub və burada amerikalı dövlət və özəl sektor
nümayəndələrinin liderləri bir araya gəlib.
“Amerikalı iş adamlarından ibarət nümayəndə heyətinin bu regiona
səfəri zamanı həm dövlət, həm də özəl sektordan olan nümayəndələrlə
birlikdə imkanları gördük. Xüsusilə Xəzər dənizinin hər iki
sahəsində – Ələt və Aktau limanlarında irəliləyiş ruhlandırıcıdır.
Mangistau hakimiyyətinin Aktau limanını logistika və turizm
mərkəzinə çevirmək üzrə iddialı planları Azərbaycan tərəfindəki
oxşar təşəbbüslərlə uyğunluq təşkil edir”,- deyə o bildirib.
Baxışov qeyd edib ki, perspektivdə logistik xidmətlər və əlavə
dəyərli xidmətlər Orta Dəhliz üçün prioritet sahələrdən olacaq.
“Marşrut boyunca iqtisadiyyatların yeni reallıqlara uyğunlaşaraq
daha çevik və biznes yönümlü olması sevindiricidir. Missiyamız
zamanı biz Ələt və Tbilisidə sərbəst iqtisadi zonaları ziyarət
etdik; burada artıq yüksək ixrac potensialına malik beynəlxalq
şirkətlər fəaliyyət göstərir. Yalnız Ələt Azad İqtisadi Zonasında
20-dən çox beynəlxalq şirkət yerləşib. Amerikalı şirkətlər üçün ən
böyük potensialı Avrasiya təchizat zəncirlərinə malik firmalarda
görürük; onlar bu zonalarda fəaliyyət göstərməklə fayda əldə edə
bilərlər”, USACC icraçı direktoru əlavə edib.
O bildirib ki, Orta Dəhlizin fəaliyyətini təmin edən əsas
amillər Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistanın tranzit
imkanlarıdır (Xəzər dənizi vasitəsilə).
“Xəzər sahilindəki dövlətlərin liman infrastrukturlarını
genişləndirməyə yatırım etməsi və əməliyyatların harmonizasiyasına
çalışması sevindiricidir. Liman infrastrukturundan əlavə, Xəzər
bərə donanmasının da Dəhlizin işləməsində mühüm rolu var. Burada
Bakı Dəniz Gəmiqayırma Zavodunun fəaliyyəti qeyd edilməlidir; bu,
regional kommersiya donanmasının müstəqilliyinə böyük töhfə verir.
Missiyamız zamanı Qazaxıstan nümayəndələri bərə güclərinin
artırılması planlarını bölüşdülər. Bu, regionda yük tranzitinə olan
tələbin artdığının vacib göstəricisidir”,- deyə o əlavə edib.
Orta Dəhlizin infrastrukturu: nümayəndə heyətinin
müşahidələri
Baxışov qeyd edib ki, bu missiya, o cümlədən nümayəndə heyətinə
Orta Dəhliz boyunca real iş prosesi və xidmətlərlə tanış olmaq
imkanı yaratması baxımından da unikal olub.
“Xəzər dənizinin hər iki tərəfində yerləşən limanlarda əldə
olunan tərəqqini görmək ruhlandırıcıdır. Tranzit yükdaşımalarının
sürətlə artması ilə yanaşı, limanlar və logistika obyektləri də bu
artıma uyğun şəkildə genişlənir. Bakı Limanında isə biz yüklərin
emalını sürətləndirəcək gələcək genişlənmə və optimallaşdırma
planları ilə tanış olduq.
Əlbəttə, bu proseslər müəyyən problemlərlə də müşayiət olunur.
Ən kəskin məsələlərdən biri Xəzər dənizinin səviyyəsinin enməsidir.
Məsələn, Aktau limanında limanın normal fəaliyyətini təmin etmək
üçün aparılan dibdərinləşdirmə işlərini müşahidə etdik”,- deyə o
bildirib.
USACC-nin icraçı direktoru vurğulayıb ki, Orta Dəhlizin fiziki
infrastrukturundan danışarkən, xüsusilə Azərbaycanda istehsal
olunan bərələr Xəzər daşımalarının əsasını təşkil edir.
“Onlar marşrut və yolda sərf olunan vaxtın dəqiq hesablanmasına
imkan verən müasir texnologiyalarla təchiz olunub. Bununla belə,
yük göndəricilərinin də qeyd etdiyi kimi, hərəkət cədvəlləri hələ
də qeyri-müəyyəndir və qrafikin yaxşılaşdırılması biznesin işini
xeyli asanlaşdıra bilərdi. Nümayəndə heyətimiz, həmçinin, Bakıdan
Tbilisiyə quru nəqliyyatı ilə səyahət edərək yolların vəziyyəti
barədə əyani təsəvvür əldə etdi. Ümumilikdə magistral yollar yüksək
standartlara uyğun inşa olunub ki, bu da həm sərnişin, həm də yük
daşımalarına müsbət təsir göstərir. Lakin məhdud keçid imkanlı
sahələr də mövcuddur – xüsusilə də, avtomobil yolları birbaşa
yaşayış məntəqələrindən keçərkən, nəqliyyat axınının ləngiməsinə
səbəb olur.
Nəhayət, Azərbaycanda olduğumuz müddətdə biz Dövlət Gömrük
Komitəsinin rəhbərliyi ilə də görüşdük. İnfrastrukturun
müasirləşdirilməsi, o cümlədən Gürcüstanla birgə sərhəd-keçid
məntəqəsinin yaradılması planları barədə eşitdiklərimizə məmnun
olduq. Bu kimi layihələr siyasətin harmonizasiyasından tutmuş
qabaqcıl texnologiyaların tətbiqinədək qonşu ölkələrin
çoxkomponentli yanaşmasını tələb edir. Biz hesab edirik ki,
etibarlı Amerika texnologiyaları bu proseslərdə mühüm rol oynaya
bilər və oynamalıdır da”, – deyə Baxışov əlavə edib.
Orta Dəhlizin rəqabətqabiliyyətliliyinin
artırılması
USACC-nin icraçı direktoru qeyd edib ki, Orta Dəhlizə artıq
yalnız alternativ və ya “plan B” marşrutu kimi baxmaq olmaz.
“Şərqi Avropada baş verən son geosiyasi dəyişikliklər, xüsusilə
də Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi, tədarük zəncirlərini pozdu
və minlərlə Amerika və Avropa şirkətini Rusiya bazarını tərk etməyə
məcbur etdi. Bu isə göstərdi ki, dünya ticarəti geosiyasi
sarsıntılar qarşısında nə dərəcədə həssas ola bilər. Bu kontekstdə
Orta Dəhliz Avrasiyanın əsas ticarət arteriyasına çevrilir, Mərkəzi
Asiya və Qafqaz vasitəsilə Şərqlə Qərbi Avropaya birləşdirir, eyni
zamanda təhlükəsiz və proqnozlaşdırıla bilən xidmətlər təqdim
edir.
Şübhəsiz ki, Dəhlizin multimodal xarakteri müəyyən çətinliklər
yaradır. Lakin fiziki infrastruktur — regional obyektlər və
şəbəkələr, eləcə də “yumşaq infrastruktur” — siyasətin
əlaqələndirilməsi və xidmətlərin harmonizasiyası sahəsində
investisiyalar davam etdirilərsə, Dəhliz mövcud marşrutlarla tam
rəqabət apara biləcək vəziyyətə gələ bilər. Təkcə ötən il
rəqəmsallaşdırma və harmonizasiya istiqamətindəki səylər sərhəd
keçid vaxtını 30% azaltmağa imkan verdi ki, bu da islahatların real
nəticəsini aydın göstərir”,- deyə o bildirib.
Baxışovun fikrincə, Orta Dəhlizin qlobal biznes üçün
uzunmüddətli cəlbedici məntəqəyə çevrilməsi üçün marşrut boyu hər
bir iqtisadiyyatda tədarük zəncirlərinə əlavə dəyər qatmaq
zəruridir.
“Dəhlizdən keçən yüklərə əlavə dəyər verməklə ölkələr onu
beynəlxalq ticarətin əsas sütunlarından birinə çevirə bilərlər.
İnsanlara sərmayə qoyuluşu da az əhəmiyyət daşımır. Yerli əmək
bazarının inkişafı, mühəndislik, yüksək texnologiyalar, xidmət
sektoru və digər sahələrdə insan kapitalının formalaşdırılması
şirkətlərdə bu regionu yalnız tranzit zonası kimi deyil, həm də
uzunmüddətli inkişaf və investisiya məkanı kimi görmək inamı
yaradacaq”, – deyə o əlavə edib.
Dəhlizin inkişafında Amerika şirkətləri ilə tərəfdaşlıq
imkanları
“Nümayəndə heyətinin tərkibində olan bir neçə şirkət artıq
potensial biznes tərəfdaşlarını müəyyən edib və biz onlarla əlaqəni
davam etdiririk ki, bu səfərin onların biznesinə nə dərəcədə fayda
gətirdiyini daha yaxşı anlayaq.
Vacib məqamlardan biri odur ki, missiyamıza ABŞ Beynəlxalq
İnkişaf Maliyyə Korporasiyası (DFC) və ABŞ Ticarət və İnkişaf
Agentliyi (USTDA) qoşuldu. Hər iki təşkilat ABŞ-la Orta Dəhliz
regionu arasında ticarət və biznesin inkişafına mühüm dəstək
göstərir. DFC uzun illərdir Gürcüstanda fəaliyyət göstərir və FedEx
obyektlərindən tutmuş mehmanxanalara və əyləncə komplekslərinə
qədər müxtəlif layihələrdən ibarət portfelə malikdir. DFC-nin
idarəedici direktoru Kennet Endcelin vurğuladığı kimi, korporasiya
Orta Dəhliz regionunda ABŞ-ın iqtisadi tərəfdaşlıqlarını inkişaf
etdirmək üçün özəl sektorla fəal əməkdaşlıq edir. Limanlar,
nəqliyyat və logistika daxil olmaqla, kritik infrastruktur
sahələrinə investisiya üçün böyük potensial mövcuddur”, – deyə
USACC-nin icraçı direktoru bildirib.
O, həmçinin USTDA-nın roluna toxunub.
“Agentlik texniki-iqtisadi əsaslandırma və texniki yardım üzrə
qrantlar vasitəsilə iri infrastruktur layihələrinə dəstəkdə mühüm
rol oynayır. Bu isə yerli bazar iştirakçıları üçün Amerika
şirkətləri və xidmət təchizatçıları ilə əməkdaşlıqda yeni imkanlar
yaradır”,- deyə Baxışov əlavə edib.
Qarşıdakı biznes missiyaları haqqında
“Biz yeni missiyaların təşkilini ciddi şəkildə nəzərdən
keçiririk, çünki şirkətlərin biznes imkanlarını daha yaxşı dərk
etməsi və uyğun tərəfdaşlarla əlaqə qurması üçün onlar əvəzsiz
əhəmiyyət daşıyır. Bu il Azərbaycan Ümumdünya Telekommunikasiya
İnkişaf Konfransına ev sahibliyi edəcək və bu tədbir biznesi yeni
perspektivlərlə əlaqələndirmək üçün əla platforma olacaq. Mən hesab
edirəm ki, bu əlamətdar hadisə eyni zamanda Amerika şirkətləri
nümayəndə heyətinin növbəti missiyası üçün də zəmin yarada bilər.
Məqsədimiz Amerika texnologiyalarının Azərbaycanın və bütün
regionun gələcək texnoloji inkişafında mühüm rol oynamasını təmin
etməkdir”,- deyə o bildirib.
Baxışov həmçinin TRIPP təşəbbüsünün (Trump Route for
International Peace and Prosperity – Beynəlxalq Sülh və Rifaha
Aparan Tramp Marşrutu) icrasına başlanması ilə Amerika şirkətləri
üçün geniş imkanlar yarandığını qeyd edib.
“Biz TRIPP çərçivəsində yaranan imkanları diqqətlə
qiymətləndirəcəyik və çox güman ki, bu konsepsiya əsasında xüsusi
bir ticarət missiyası da təşkil olunacaq”, – deyə o əlavə edib.
Orta Dəhliz boyunca əməkdaşlığın gücləndirilməsində
növbəti addımlar
USACC-nin icraçı direktoru hesab edir ki, ötürücülük
qabiliyyətinin artırılması, rəqəmsal gömrük islahatı, yeni
logistika habları, enerji sahəsində inteqrasiya və idarəetmənin
harmonizasiyası birlikdə Orta Dəhlizi yaxın illərdə Mərkəzi
Asiyanı, Cənubi Qafqazı və Avropanı birləşdirən etibarlı, rəqabətə
davamlı və strateji əhəmiyyətli ticarət marşrutuna çevirə
bilər.
“Mənim fikrimcə, ilk növbədə multimodal nəqliyyat ötürmə
qabiliyyətinin genişləndirilməsi vacibdir. Bu, dəmir yolu
bağlantılarının və əlaqəli marşrutların müasirləşdirilməsi,
həmçinin terminalların yenilənməsi hesabına həyata keçirilməlidir
ki, ötürmə gücü artsın və tranzit vaxtı azalsın. Xəzər regionunun
Ələt, Aktau və digər əsas mərkəzlərindəki liman obyektləri də bərə
reyslərinin tezliyini artırmalı və yüklərin emalı səmərəliliyini
yüksəltməlidir.
Bundan az əhəmiyyətli olmayan digər məsələ gömrük və sərhəd
prosedurlarının uyğunlaşdırılması və rəqəmsallaşdırılmasıdır. Orta
Dəhliz boyunca “bir pəncərə” sistemlərinin inteqrasiyası yüklərin
rəsmiləşdirilmə vaxtını əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər. Yaxşı
bir nümunə Azərbaycan Dövlət Gömrük Komitəsi tərəfindən istifadəyə
verilmiş vahid Transxəzər gömrük-tranzit elektron portalıdır. Bu
sistem artıq Azərbaycan, Gürcüstan, Özbəkistan, Qazaxıstan,
Qırğızıstan və Tacikistanı əhatə edir. Belə çoxtərəfli mexanizm yük
göndəricilərinə inamı artırır və xüsusilə vaxt həssas yüklər üçün
proqnozlaşdırmanı yaxşılaşdırır”, – deyə o bildirib.
Sonda Baxışov qeyd edib ki, dəhlizin uzunmüddətli uğuru
logistika hablarının və daxili azad iqtisadi zonaların qarşılıqlı
uyğunluğundan asılı olacaq.
“Uyğunlaşdırılmış prosedurlar və inteqrasiya olunmuş xidmətlər
nəqliyyat növləri arasında maneələri azaltmaq və bütün sistemin
regionda fasiləsiz fəaliyyətini təmin etmək üçün əsas şərtdir”, –
deyə o yekunlaşdırıb.
