Bakı. Trend:
Qazaxıstan və Özbəkistan Mərkəzi Asiyanın əsas enerji tandeminə
çevrilmək üçün daha bir inamlı addım atır. Qlobal oyunçuların artan
marağı fonunda iki ölkə getdikcə daha qətiyyətlə öz resurslarına və
bir-birinə güvənərək regional gündəmi öz maraqlarına uyğun
formalaşdırırlar.
Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayevin yaxınlarda Daşkəndə
səfəri zamanı iki ölkə arasında enerji əməkdaşlığı yeni nəfəs aldı.
Səfərin əsas nəticələrindən biri “KazMunayGaz” və “Uzbekneftegaz”
şirkətləri arasında imzalanmış saziş oldu – bu sənəd şirkətlər üçün
faktiki olaraq əməkdaşlığın yeni dövrünü açır. Söhbət bir layihədən
deyil, tamhüquqlu platformadan gedir: birgə geoloji kəşfiyyat,
texniki məlumat mübadiləsi, neft-qaz kimyasının inkişafı, vahid
informasiya məkanının yaradılması. Əslində dövlətlər yalnız səyləri
deyil, həm də texnologiyaları, infrastrukturu və sahənin gələcəyinə
baxışlarını birləşdirməyi təklif edirlər.
“Neft-qaz sektorundakı birgə təşəbbüslər böyük investisiya
layihələri üçün baza yaradır. Geoloji-texniki məlumat mübadiləsi
şəffaflığı artırır, riskləri azaldır və sahəyə nəzərəçarpan kapital
cəlbinə yol açır. KMG və UNG şirkətlərinin idarə heyəti
səviyyəsində keçirilən işgüzar görüşlər artıq praktiki təşəbbüslərə
yönəlib – bu isə bazara ciddi niyyətlərin siqnalıdır”, – deyə
özbəkistanlı ekspert Ranoxon Tursunova Trend-ə bildirib.
Bu razılaşmalar yalnız birgə qazma işlərinə deyil, həm də yeni
emal güclərinin yaradılmasına və daha çox həcmdə məhsulla
beynəlxalq bazarlara çıxışa qapı açır. Qazaxıstan infrastrukturla,
Özbəkistan isə sürətlə böyüyən neft-kimya habları ilə təmin edir və
birlikdə investorlar üçün regionda əvvəllər mövcud olmayan
cəlbedici bir mərkəz formalaşdırırlar.
Qaz sahəsində də Astananın və Daşkəndin ortaq maraqları və
ambisiyaları var. Qazaxıstan Prezidentinin sözlərinə görə, ölkələr
artıq regional enerji balansının vacib hissəsinə çevrilmiş “Rusiya
– Qazaxıstan – Özbəkistan” layihəsini inkişaf etdirmək
niyyətindədirlər.
“Rusiya – Qazaxıstan – Özbəkistan qaz layihəsi uğurlu nəticələr
göstərir. Birgə səylərlə qaz tranzitinin həcmini artırmağı nəzərdə
tuturuq. Bundan əlavə, neft sahəsində və atom sənayesində
əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün yaxşı perspektivlər mövcuddur”,
– Tokayev Daşkənddə keçirilən mətbuat brifinqində bildirib.
Qaz kooperasiyası artıq nəzərəçarpan nəticələr verir. 2025-ci
ilin yeddi ayı ərzində Qazaxıstan qazının Özbəkistan üzərindən
tranziti 921,7 milyon kubmetr təşkil edib, bu marşrutla Rusiya
qazının tədarükü isə ildə 11 milyard kubmetrə qədər
artırılacaq.
“Özbəkistanla tərəfdaşlığımız strateji xarakter daşıyır və
ölkələrimiz Mərkəzi Asiyanın vahid enerji arxitekturasının əsas
halqalarıdır”, – Qazaxıstanın energetika naziri Erlan Akenjenov
qeyd edib.
Elektrik enerjisi sahəsi də ölkələrin ahəngdar hərəkət etdiyi
digər istiqamətdir. Qazaxıstan və Özbəkistan 2026-cı ildə təxminən
900 milyon kVt/s elektrik enerjisi tədarükünə dair razılığa
gəliblər. Bu, Qazaxıstan üçün qışın pik yüklərini qarşılamaq
imkanı, Özbəkistan üçün isə xüsusilə yeni günəş, külək və qaz
stansiyalarının işə salınması dövründə öz enerji sistemini çevik
idarə etmək vasitəsidir.
“Bu protokol enerji çatışmazlığı risklərini azaldır, xüsusən
stansiyaların təmiri və tələbatın pik dövrlərində. Bu, regionda
proqnozlaşdırıla bilən enerji modelinin yaradılmasına doğru atılan
addımdır”, – Tursunova izah edir.
Digər bir əməkdaşlıq səviyyəsi – su resurslarıdır. İqlim
dəyişiklikləri, Qırğızıstandakı su anbarlarının səviyyəsinin enməsi
fonunda Qazaxıstan və Özbəkistan su rejimlərinin koordinasiyasını
gücləndirirlər. Bu, artıq sadəcə texniki iş deyil: energetika,
aqrar sektor və regionun təhlükəsizliyi suyun buraxılışından
birbaşa asılıdır.
“Yaşıl” sektorda da ölkələr yanaşı addımlayır. Qazaxıstan
2030-cu ilə qədər bərpa olunan enerjinin payını 15%-ə, Özbəkistan
isə 40%-ə çatdırmağı hədəfləyir. Onların Azərbaycanla birlikdə
Xəzər üzərindən “Yaşıl Enerji Dəhlizi” layihəsində iştirakı bu
istiqamətin əsas elementlərindən birinə çevrilir. 1 iyul 2025-ci
ildə “Yaşıl Dəhliz Birliyi” adlı birgə müəssisənin yaradılması
Avropaya “təmiz” enerji ixracına doğru atılan daha bir praktiki
addımdır.
Regionun ən böyük hidroenerji layihəsi – Kambarata SES-1 də
diqqətdən kənarda qalmır. Qazaxıstan, Özbəkistan və Qırğızıstan bu
layihəni Dünya Bankının dəstəyi ilə inkişaf etdirməyə hazırdırlar.
Bu, regional enerji balansının davamlılığına uzunmüddətli
töhfədir.
Qazaxıstan və Özbəkistan bu gün artıq tək-tək layihələr deyil,
Mərkəzi Asiyanın gələcək enerji sisteminin karkasını yaradırlar. Bu
konstruksiyada neft, qaz, su, elektrik enerjisi və “yaşıl
texnologiyalar” qarşılıqlı əlaqəli elementlərə çevrilir. Astana ilə
Daşkənd bu əməkdaşlığı nə qədər sıx qurursa, region bir o qədər
davamlı olur. Mərkəzi Asiyanın iki ən böyük ölkəsi yalnız öz
mövqelərini gücləndirmir, həm də xaricdən deyil, region daxilində
qərarların qəbul edildiyi yeni enerji qüvvə mərkəzi
formalaşdırır.
