Bakı.Trend:
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Vaşinqtona səfəri
çərçivəsində “Azadlığa Dəstək Aktı”na 907-ci düzəlişin icrasının
dayandırılması ilə bağlı gözlənilən qərar ABŞ-Azərbaycan
münasibətlərinin istiqamətinə dair strateji yenidən baxışı əks
etdirən mühüm bir siqnal olacaq.
Bunu Trend-ə
beynəlxalq hüquq üzrə amerikalı ekspert, siyasi şərhçi İrina
Sukerman bildirib.
“Onilliklər ərzində 907-ci düzəliş ABŞ-nin Ermənistanla münaqişə
fonunda Azərbaycana yardım göstərməsinə mane olan ciddi məhdudiyyət
rolunu oynayıb. Onun qüvvəsinin dayandırılması ABŞ siyasətinin
yenidən qiymətləndirilməsini, Azərbaycanın Cənubi Qafqazda
sabitləşdirici qüvvə və ABŞ ilə onların müttəfiqləri üçün enerji
təhlükəsizliyi sahəsində əsas tərəfdaş kimi roluna daha ölçülü və
praqmatik yanaşmanın formalaşdığını göstərir. Bu addım təkcə
ikitərəfli əlaqələri dərinləşdirmir, həm də digər regional
oyunçulara ABŞ-nin Azərbaycanı Avrasiya üzrə daha geniş strateji
konsepsiyasının həyata keçirilməsində ən mühüm tərəfdaş kimi
gördüyü barədə siqnal verir”, – deyə o bildirib.
O həmçinin, bu gün Vaşinqtonda imzalanması gözlənilən Anlaşma
Memorandumunun əhəmiyyətindən danışıb.
“ABŞ və Azərbaycan arasında strateji tərəfdaşlıq haqqında
Xartiyanın təşviqi üçün Strateji İşçi Qrupunun yaradılmasını
nəzərdə tutan Anlaşma Memorandumu böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu
memorandum sadəcə diplomatik rəsmiyyət deyil; o, hərtərəfli və
dərin tərəfdaşlıq üçün çərçivələri institusional səviyyədə
rəsmiləşdirir. Strateji İşçi Qrupunun yaradılması iki ölkənin daimi
və strukturlaşdırılmış dialoqa sadiqliyini göstərir ki, bu da
əməkdaşlığı təkcə epizodik razılaşmalar səviyyəsindən çıxararaq ona
məqsədyönlü və davamlı səciyyə verəcək. İşçi Qrupu enerji sahəsində
əməkdaşlıq, Xəzər dənizi, Türkiyə və Avropa arasında əlaqələrin
genişləndirilməsinə yönəlmiş regional infrastruktur layihələrinin
həyata keçirilməsi, eləcə də iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi
təşəbbüsləri daxil olmaqla, əsas istiqamətlərdə səyləri
əlaqələndirəcək”, – deyə politoloq vurğulayıb.
Sukermanın sözlərinə görə, xüsusilə süni intellekt və rəqəmsal
infrastruktur kimi qabaqcıl texnologiya sahələrinin əməkdaşlıq
gündəliyinə daxil edilməsi tərəfdaşlığa strateji yönümlü, gələcəyə
hesablanmış bir xarakter verir.
“Bu, Azərbaycanın ABŞ təcrübəsi və investisiyalarına söykənərək
innovasiya üzrə regional mərkəzə çevrilməsi yolunu açır. Bundan
əlavə, bu Xartiya çərçivəsində təhlükəsizlik, terrorizmə qarşı
mübarizə və müdafiə məhsullarının satışı sahəsində əməkdaşlıq
regionda sabitliyin təmin edilməsində və ümumi təhdidlərə qarşı
mübarizədə ortaq strateji maraqların qarşılıqlı tanınmasını əks
etdirir. Sənəd gələcək qarşılıqlı fəaliyyətin istiqamətini müəyyən
edir, irəliləyişin qiymətləndirilməsi, birgə planlaşdırma və
resursların səfərbər edilməsi üçün aydın mexanizmlər nəzərdə tutur
və bununla da ikitərəfli münasibətləri dəyişən geosiyasi
çağırışlara effektiv reaksiya verə bilən strateji alyansa çevirir”,
– deyə o əlavə edib.
Daha sonra Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh prosesi barədə
danışan amerikalı politoloq qeyd edib ki, Azərbaycan və Ermənistan
arasında sülh sazişi mətninin Vaşinqtonda paraflanması uzun müddət
həllini tapmayan münaqişədə tarixi bir məqam olacaq.
“Paraflama ilkin prosedur mərhələsi olsa da, bu, hər iki tərəfin
sülhün və münasibətlərin normallaşmasının təmin edilməsi üçün
hərtərəfli əsas qəbul etməyə siyasi iradəsini əks etdirir.
Bu mərhələ qarşılıqlı sərhəd tanınması, təhlükəsizlik
zəmanətləri, mübahisələrin həlli mexanizmləri və iqtisadi,
humanitar sahələrdə əməkdaşlıq çərçivələrini də daxil edən sazişin
əsas prinsiplərini müəyyən edir.
Bu, onilliklərlə davam edən düşmənçilikdən imtina edilməsini və
hüquqi səviyyədə sülhü təsbit edəcək, müvafiq parlamentlər
tərəfindən ratifikasiya olunacaq yekun imzalanmış müqavilə üçün
zəminin yaradılmasını ifadə edir. Bu proses dayanıqlı sülhün
qurulması üçün həlledicidir, belə ki, tərəfləri atəşkəsdən siyasi
barışığa aparır. Bundan əlavə, saziş rabitə kanallarının və ticarət
yollarının bərpasına kömək edir ki, bu da regional sabitliyə və
inteqrasiyaya töhfə verir. Onun Vaşinqtonda paraflanması Birləşmiş
Ştatların Cənubi Qafqazda sülh və sabitliyin formalaşdırılmasında
yenidən fəal rol aldığını vurğulayır”, – Sukerman bildirib.
Daha sonra Zəngəzur dəhlizinin əhəmiyyətindən bəhs edən
politoloq qeyd edib ki, bu marşrutun açılması regional əlaqəlilik
və iqtisadi inkişaf üçün transformativ səciyyəli əhəmiyyət kəsb
edəcək.
“Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla Ermənistanın cənub
rayonları vasitəsilə birləşdirən bu dəhliz böyük strateji
əhəmiyyətə malikdir. O, malların, enerji resurslarının və
insanların hərəkətini asanlaşdıracaq birbaşa quru marşrut yaradaraq
tranzit vaxtını və xərclərini əhəmiyyətli dərəcədə azaldacaq.
Azərbaycan üçün bu dəhliz ərazi bütövlüyünün və iqtisadi
inteqrasiyanın möhkəmləndirilməsində əsas elementdir, üçüncü
ölkələrdən asılı olmadan Naxçıvana maneəsiz çıxışı təmin edir.
Regional kontekstdə bu, Xəzər dənizini Türkiyə ilə, oradan isə
Avropa bazarları ilə birləşdirə biləcək əsas arteriyaya çevrilə
biləcək infrastruktur nailiyyətidir ki, bu da Cənubi Qafqazın
Avrasiya üzrə logistika və ticarət şəbəkələrində mühüm tranzit
qovşağı kimi rolunu artıracaq. Dəhlizin inkişafı xarici
investisiyaları cəlb edəcəyi, iqtisadi artımı stimullaşdıracağı və
regional iqtisadiyyatların qarşılıqlı asılılığını gücləndirəcəyi,
bununla da iqtisadi inteqrasiya vasitəsilə uzunmüddətli sülhə töhfə
verəcəyi gözlənilir”, – deyə o izah edib.
Amerikalı politoloq sonda ATƏT-in Minsk qrupunun buraxılması
məsələsinə toxunub.
“Azərbaycan və Ermənistanın birlikdə ATƏT-in Baş katibinə
müraciət edərək Minsk qrupunun rəsmi buraxılması ilə bağlı razılığa
gəlməsi Cənubi Qafqazda münaqişənin həlli mexanizmlərində qəti
dəyişiklik olduğunu göstərir. 1990-cı illərdə ATƏT-in himayəsi
altında yaradılan Minsk qrupu uzun müddət münaqişədə əsas
beynəlxalq vasitəçi kimi qalıb. Lakin onilliklər ərzində o, çox
zaman həmsədr ölkələr arasında geosiyasi ziddiyyətlər və yerində
dəyişən şəraitə kifayət qədər uyğunlaşmamaq kimi maneələrlə
qarşılaşaraq dayanıqlı həllər təmin edə bilməyib. Buraxılma ilə
bağlı birgə müraciət formatın “dalana dirənmə” və diplomatik ədalət
ilə sinonimləşmiş modeldən uzaqlaşmaq istəklərini əks etdirir”, –
deyə o yekunlaşdırıb.
