Azərbaycanın Avrasiya İqtisadi İttifaqına (Aİİ) ən azı müşahidəçi kimi cəlb edilməsi ideyası bir neçə dəfə səslənib. Bundan başqa, hələ bu ilin yazında Qazaxıstan Azərbaycanın hökumət nümayəndə heyətini Aİİ hökumətlərarası şuranın Kazanda keçirilən iclasına dəvət etmək təşəbbüsü ilə çıxış edib.
Lakin o zaman Ermənistan tərəfi buna qarşı çıxdı, bu təşkilatda qərarlar konsensusla qəbul edildiyindən (yeri gəlmişkən, Minsk bu prinsipə qarşı çıxdı) Qazaxıstanın təşəbbüsü təsdiqlənmədi. Bu yaxınlarda isə Qazaxıstanın birinci prezidenti, Ali Avrasiya İqtisadi Şurasının fəxri sədri Nursultan Nazarbayev növbəti bəyanatla çıxış edərək, Azərbaycanın Avrasiya İqtisadi İttifaqına müşahidəçi qismində dəvət olunmasını mümkün hesab etdiyini vurğulayıb.
Rusiya Siyasi İnformasiya Mərkəzinin direktor müavini Anastasiya Qafarova Oxu.Az-a müsahibəsində Azərbaycanın Aİİ-yə cəlb edilməsi ideyasının qeyri-adi bir şey olmadığını təsdiqləyib.
“Bu barədə çoxdan danışılırdı, lakin indi bu təklifi Nursultan Nazarbayev yüksək səviyyədə irəli sürdü, Qazaxıstan isə, sizə xatırlatmaq istərdim, Aİİ-nin həmtəşkilatçısı idi”.
“Prinsipcə, Rusiya Aİİ-nin əsas üzvü kimi tərəfdaş ölkələrə, postsovet məkanı dövlətlərinə daha dərin qarşılıqlı fəaliyyət təklif edir. Qərblə münasibətlərin pisləşməsi fonunda bu, Aİİ, KTMT, ŞƏT-dir (Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı – red.). Bu, Moskva üçün daha da əhəmiyyət kəsb edir. İndi isə Qazaxıstan Azərbaycana demək olar ki, açıq dəvət səsləndirib”, – deyə Anastasiya Qafarova bildirib.
– Niyə məhz Qazaxıstandan Azərbaycana təkliflər gəlir?
– Nursultan Nazarbayev inteqrasiya əlaqələrinin inkişafında Qazaxıstanın rolunu artırmaq istəyir. Bir tərəfdən, bu, hətta Rusiya ilə bir növ rəqabətdir, lakin digər tərəfdən, bu, digər dövlətlərlə qarşılıqlı əlaqələrin dərinləşdirilməsi ilə bağlı ümumi ideyaya zidd deyil.
İndi çətin ki, bunu bütün təşkilatın adından dəvət adlandırmaq olar. Ancaq ictimai müzakirələrə səbəb olan bir fikirdir və təbii ki, uzunmüddətli perspektivə aiddir. Həm Özbəkistanın, həm də Tacikistanın, yəni Aİİ-yə qoşulmağa çağırılan dövlətlərin qarşısında çox uzun yol var. Amma Azərbaycanın yolu, əgər qoşulmaq istəsə, daha uzun çəkəcək.
– Bəs Azərbaycanın Aİİ-də iştirakı hansı üstünlüklər verə bilər?
– Assosiasiyanın əsas üzvü olan Rusiya Aİİ-dəki tərəfdaşları üçün ən cəlbedici şərait yaratmağa çalışacaq.
Aİİ-də iştirak böyük satış bazarları açır, mal və xidmətlərin hərəkətini asanlaşdırır. Baxmayaraq ki, anladığım qədər bu, Azərbaycana, məsələn Özbəkistan üçün olduğu qədər vacib deyil. Bakının yaxşı qurulmuş əlaqələri var və Rusiya Federasiyası ilə qarşılıqlı əlaqədə və Rusiya bazarına çıxışda maneələr yaşamır. Rusiya-Azərbaycan mexanizmləri qurulub və uğurla işləyir.
– Ermənistan və Azərbaycanın müxtəlif statuslarına malik olsa da, bir təşkilatda iştirakı nə dərəcədə məntiqlidir? Ölkələr arasında sərhədlərin və ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınmasını nəzərdə tutan sülh sazişi yoxdur. Belə bir şəraitdə Azərbaycanın Aİİ-də müşahidəçi statusu əldə etməsi mümkündürmü?
– Əvvəla onu deyim ki, bir çox ölkələr üçün müşahidəçi statusu assosiasiyaya üzv olmaqdan qat-qat faydalıdır. Bu, bəzi preferensiyalar almağa, ikitərəfli danışıqları daha uğurla aparmağa, logistika dəhlizlərinin inkişafı ilə bağlı danışıqlar aparmağa və s. imkan verir.
Kəskin ziddiyyətli dövlətlərin iştirakına gəldikdə isə belə ölkələrin eyni inteqrasiya birliklərinə daxil olması nümunələri var. ŞƏT-ə baxın; Hindistan və Pakistanın çətinlikləri var, Çin və Hindistan arasında bir çox məsələlərdə qarşılıqlı anlaşma yoxdur. Sonra götürək NATO-da Türkiyə – Yunanıstanı.
Amma konkret bu halda – Azərbaycan və Ermənistandan danışsaq, o zaman hesab edirəm ki, ölkələr arasında kəskin siyasi ziddiyyətlər həll olunmayana qədər Bakının Aİİ-yə istənilən statusda qoşulması təxirə salınacaq. Buna səbəb Ermənistanın mövqeyidir. Heç kimə sirr deyil ki, İrəvanda Moskvanın Bakıya birbaşa və ya hansısa inteqrasiya strukturları vasitəsilə istənilən reveransı çox həssaslıqla qarşılanır.
Ermənistan uduzan ölkədir və rəhbərliyi daxili siyasi risklərlə üz-üzədir. Azərbaycanın güclənməsi (və Bakının Aİİ ilə yaxınlaşması güclənmə elementidir) ilə bağlı hər şey Ermənistanda kəskin mənfi şəkildə qarşılanacaq.
Bu o demək deyil ki, Azərbaycan və Ermənistan bir ittifaqın tərkib hissəsi ola bilməz, lakin indi, yuxarıda qeyd etdiyim kimi, kəskin mübahisələr həll olunana qədər bunu təsəvvür etmək çətindir.
Aİİ kifayət qədər kiçik inteqrasiya birliyidir, üstəlik, çox qeyri-bərabər inkişaf edir. Təbii ki, Rusiya şəksiz liderdir, lakin Moskva həmişə bir çox məsələləri həll etmək iqtidarında deyil. Təşkilatın özündə də ölkələr arasında çoxlu ziddiyyətlər var.
Nair Əliyev
