“Tayvan və Azərbaycanın rəsmi diplomatik əlaqələri olmasa da, iki ölkə arasında ticarət əlaqələri uzun illərdir ki, davam edir”.
Bunu Tayvan Çin Respublikasının Ankaradakı Taypey İqtisadi və Mədəniyyət Missiyasının nümayəndəsi Çih-Yanq Huanqın “Report”un Ankara bürosuna müsahibəsində deyib. Müsahibəni təqdim edirik.
– Taypey İqtisadi və Mədəniyyət Missiyası Ankarada nə vaxtdan fəaliyyətə başlayıb?
– İkitərəfli əlaqələri gücləndirmək və iqtisadiyyat, ticarət, mədəniyyət və turizm mübadiləsini daha da inkişaf etdirmək üçün Tayvan hökuməti 1989-cu ilin avqustunda Ankarada Taypey İqtisadiyyat və Mədəniyyət Ofisini yaratdı. 1993-cü ildən etibarən ofis təkmilləşdirilib və həm Tayvanın, həm də Türkiyənin paytaxtında qarşılıqlı nümayəndəliklərin yaradılması haqqında razılaşmaya əsasən, Ankaradakı təmsilçiliyimiz “Taypey İqtisadi və Mədəniyyət Missiyası” adlandırılıb.
– Türkiyədə fəaliyyətinizə nələr daxildir?
– Ticarət, təhsil, texnologiya, turizm və bir çox digər sahələrdə ikitərəfli əlaqələrimiz qarşılıqlı və faydalıdır. Hamımız bilirik ki, Avropa və Asiya arasında yerləşən Türkiyə biznes üçün əlverişli bir ölkədir. Yaxşı infrastrukturu və ixtisaslı işçi qüvvəsi ilə Ankara xarici sərmayələr və ticarət tərəfdaşlığı üçün cənnətə çevrilib. Ona görə də biz həm də tayvanlı investorların Türkiyəyə gəlməsini təşviq edirik. İnşaat, sənaye, texnologiya sahəsində tanınmış Tayvan müəssisələrinin Türkiyədə də şirkətlər və ya fabriklər qurmasından çox məmnunuq.
Tayvan və Türkiyə sənayenin bir çox sahələrində bir-birini tamamlayırlar. 2022-ci ildə ölkələrimiz arasında ticarət həcmi cəmi iki milyard ABŞ dolları təşkil edib ki, bu da iki ölkə arasında ikitərəfli iqtisadi və ticarət əməkdaşlığının yaxşılaşdırılması üçün hələ çox imkanların olduğunu göstərir.
Biz, həmçinin, iki ölkə arasında mümkün biznes imkanlarını və texnologiyanı inkişaf etdirmək və asanlaşdırmaq üçün Türkiyə hökuməti və özəl sektorları ilə davamlı əməkdaşlığa ümid edirik. Məsələn, Tayvanın bir aviasiya üzrə texnologiya şirkəti Türkiyə istehsalı olan 160 pilotsuz uçuş aparatının (PUA) alınması üçün yeni müqavilə imzalayıb. Bundan əlavə, Tayvan türk tələbələrə illik “Tayvan təqaüdləri”, “Huayu (Mandarin) təqaüdləri” və türk alimlərinin Tayvanda araşdırma aparmaları üçün “Tayvan Fellowship” (Tayvan təqaüdü) proqramı təklif edir. Bundan başqa, məktəblər, icma mərkəzləri tikməklə və kompüterlər bağışlamaqla təhsilin keyfiyyətinin artırılmasına və rəqəmsal boşluğun azaldılmasına kömək edirik. Üstəlik, Türkiyə həmişə tayvanlıların ən sevimli səyahət yerlərindən biridir. Elektron viza sistemi iki ölkə vətəndaşlarının hər iki ölkəyə səyahət etmələri üçün olduqca əlverişlidir.
– Azərbaycanla hansı şəkildə əlaqə qurmaq istəyərdiniz?
– Tayvan və Azərbaycanın rəsmi diplomatik əlaqələri olmasa da, iki ölkə arasında ticarət əlaqələri uzun illərdir ki, davam edir. Son illərdə ikitərəfli ticarət həcmlərində əhəmiyyətli artım olub. Biz ümid edirik ki, iki ölkə arasında iqtisadiyyat, mədəniyyət, təhsil, turizm, enerji və neft-kimya sahələrində daha dərin ikitərəfli mübadilələri gücləndirməyə davam edəcəyik. Əməksevərlik, mehribanlıq, səmimiyyət kimi xarakterlər biz çinlilərlə azərbaycanlıların ortaq dəyəridir. Coğrafi baxımdan bir-birimizdən çox uzaq olsaq da, qəlbimiz yaxındır. Biz, Türkiyədə olduğu kimi, Azərbaycanda da müvafiq nümayəndəliyin olmasını istəyirik. Belə olarsa, mübadilələrimizi və əməkdaşlığımızı gücləndirmək və genişləndirmək üçün birlikdə çalışarıq.
– Bu il fevralın 6-da Türkiyədə baş vermiş dağıdıcı zəlzələnin nəticələrinin aradan qaldırılmasında Tayvanın da iştirakının şahid olduq. Türkiyə ilə humanitar sahədə də əməkdaşlığınız varmı?
– Az öncə qeyd etdiklərimdən əlavə, Türkiyədə humanitar yardım, təhsilə dəstək, ticarətin təşviqi, mədəni mübadilə, təqaüd proqramı, türk alimləri üçün təqaüd proqramları və digər fəaliyyətlərimiz də var. Məsələn, humanitar yardımı götürək. Türkiyədə yeni mühacirlərə kömək etmək üçün missiyamız, Tayvan hökuməti adından bu il Qaziantep vilayəti və Şimali Kiprdəki qaçqınlara və zərərçəkən türk xalqına bir Tayvan şirkətinin istehsalı olan 80 ton düyü bağışladı. Türkiyədəki qaçqınlara və yeni mühacirlərə yaşadıqları ətraf mühiti daha yaxşı təqdim etmək üçün “Miqrant TV” layihəsinə sponsorluq etdi. Bu ilin fevralında Türkiyənin cənubunda baş verən zəlzələ fəlakətində türk dostlarımızın faciəli yaşantılarını bizim xalqımız da yaxından hiss etdi və dəstək verdi. Hökumətimizin iki milyon ABŞ dolları məbləğində ianəsinə əlavə olaraq, vətəndaş cəmiyyətinin ianələri cəmi bir ay ərzində 41 milyon ABŞ dollarını keçdi, o cümlədən prezident, baş nazir və bir çox nazirlər bir aylıq maaşlarını dəstək üçün ianə etdilər. Eyni zamanda, Tayvan xalqı da tez bir zamanda 400 tondan çox yardım materialı bağışladı. Tayvan hökuməti xilasetmə yardımını dərhal təmin etmək üçün böyük peşəkar axtarış-xilasetmə qrupunu daşıyan xüsusi kirayələnmiş təyyarə göndərdi. Mən özüm də axtarış-xilasetmə qrupumuza qoşulmaq üçün Adanaya getdim. Adıyamana gələn ilk böyük axtarış-xilasetmə qrupu Tayvandan olub. Zəlzələdən zərər çəkənlərə daha yaxşı yardım etmək üçün Tayvan hökuməti QHT-lərlə əməkdaşlıq edərək fevral ayından fövqəladə yardım, sığınacaq, qida, sağlamlıq, gigiyena, təhsil və əlilliyi əhatə edən 10 fəlakət yardımı layihəsini həyata keçirdi. Missiyamız həm də Tayvanın iki QHT-sini təmsil edərək, həssas və fiziki məhdudiyyətli insanların yaşayış mühitini və keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün Türkiyə Əlillər Konfederasiyasına da dəstək verdi.
Bundan əlavə, Türkiyə hökumətinin ukraynalı qaçqınlara kömək səylərinə qoşularaq ukraynalı qaçqın uşaqlarına yardım proqramı başlatdıq. Türkiyə Qızılayının yerində yardımı ilə Əfqanıstanda zəlzələdən zərər çəkənlərə yardım üçün bir milyon ABŞ dolları da bağışladıq.
– Başqa hansı ölkələrdə fəaliyyət göstərirsiniz?
– Beş qitədə 73 ölkədə səfirliklərimiz, nümayəndəliklərimiz və ya konsulluq idarələrimiz var. Tayvan, Yaxın Şərq ölkələri arasında Türkiyədən başqa, İordaniya, Səudiyyə Ərəbistanı, Bəhreyn, Küveyt, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ) və Omanda nümayəndəliklərimiz qurulub.
– Adada qərar tutan Tayvanda hansı xüsusiyyətlər var?
– Tayvan qlobal siyasi və iqtisadi mövqeyi, həmçinin yarımkeçirici sənaye və qlobal təchizat zəncirindəki təsiri də daxil olmaqla müxtəlif cəbhələrdə unikal mövqelərə malikdir. Hazırkı qlobal iqtisadiyyatda inflyasiya, müharibələr daxil olmaqla çoxsaylı iğtişaşlar altında Tayvan daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Sakit okeanın qərbindəki ilk adalar silsiləsinin mərkəzində yerləşən Tayvanın Hind, Sakit okeanlardakı əsas yeri regional güclər üçün bir sıra strateji məqsədlərə xidmət edir. Sular əhatəsində ölkəmiz ən işlək gəmi zolağına ev sahibliyi etməklə beynəlxalq ticarət üçün inkişaf edən bir mərkəzə çevrilib. Tayvanın üstünlüyü, bazar dəyişikliklərinə tez cavab verə bilən yüksək effektiv sənaye tədarük zəncirinə malik olmasıdır. Ölkəmiz notbukların və ana kartların qlobal bazar payının 80 faizini təşkil edir və qabaqcıl proseslər üçün istehsal gücümüz qlobal bazarın 92 faizini tutmaqla yarımkeçirici təchizat şəbəkəsinə sahibdir. Bu üstünlüklər və dünyanın bütün ölkələri ilə sıx ticarət əlaqələri sayəsində Tayvan 2022-ci ildə 17-ci ən böyük mal ixracatçısına çevrildi. Tayvan demokratik ölkədir və 2022-ci il Demokratiya İndeksində Asiyada bir nömrəli “tam demokratiya” olaraq seçilir. Tayvan xalqı azadlıq, demokratiya və insan hüquqlarını qəbul edir və bunlar həyatımızın mühüm dəyərləridir.
– Tayvan vətəndaşlarının pasportu səyahət azadlığına görə dünyada 29-cu yerdədir. Buna necə nail oldunuz?
– Vətəndaşlarımızın beynəlxalq aləmdə müsbət imici, yaxşı təhsilli davranışları və güclü istehlak sayəsində bizdəki keyfiyyətlə bağlı əksər ölkələrdə xoş təəssürat yaradır. Bu da hazırda 145 ölkədə və ya regionda vizasız və ya eniş vizası tənzimləmələri üçün hökumətimizin uğurlu təbliğatını asanlaşdırıb.
– Ölkənizin turizm baxımından nə kimi özəllikləri var?
– Tayvan Jade dağı, Alişan və Taroko dərəsi kimi heyrətamiz mənzərələrdən tutmuş Kentinq Milli Parkı kimi yerləri, gözəl çimərlikləri və gur meşələri, zəngin mədəni irsi, mədəniyyətlərin bənzərsiz birləşməsi, maraqlı kənd və şəhər həyatı, müasir Taypey 101 göydələni, yaxşı inkişaf etmiş qonaqpərvərlik sənayesi, yerli mətbəxindən müxtəlif beynəlxalq yeməklərə qədər dünyaca məşhur restoranları ilə turistik baxımdan ideal bir yerdir.
Tayvan yüksəksürətli qatarlar, Taypey, Taoyuan, Taichung və Kaohsiung kimi böyük şəhərlərdə səmərəli metro sistemləri və avtobuslar da daxil olmaqla yaxşı əlaqəli nəqliyyat sisteminə malikdir ki, bu da turistlərin ölkəni kəşf etmələrini rahatlaşdırır. Bir şeyi qeyd etmək istəyirəm ki, Tayvan dost ölkədir, xüsusən də müsəlmanlara. Bütün dinlərə hörmətlə yanaşılır və din azadlığına hörmət edilir. Müsəlmanlar üçün məscidlərimiz, şəfalı yeməklər olan restoranlarımız və namaz otaqlarımız da var. Biz azərbaycanlıları Tayvana səfərə dəvət edirik.
– Azərbaycanlıları dəvət etmişkən, bizim də əsrarəngiz təbiəti olan ölkəmiz var. Hazırda 30 illik işğaldan sonra azad edilmiş gözəl təbiətli Şərqi Zəngəzur və Qarabağda yenidənqurma işləri aparılır və dünyanın bir çox ölkələri bu layihələrdə iştirak etmək üçün təşəbbüs göstərirlər. Tayvanın hansı halda bu layihələrdə iştirak etməsi mümkündür?
– Tayvan çox sahələrdə tam təchizat zəncirinə malikdir və tikinti ilə bağlı sənayedə müxtəlif səviyyələrdə fəaliyyət göstərir, həmçinin, müxtəlif beynəlxalq əhəmiyyətli infrastruktur layihələrində və yenidənqurma planlarında iştirak edir.
Ümid edirik ki, Qarabağ bazarı da daxil olmaqla, yenidənqurma imkanlarında ölkəmizin müvafiq biznes qurumlarının iştirakı asanlaşacaq. Bununla belə, biz daha çox məlumat və etibarlı əlaqələrə malik olmaq istəyirik ki, mümkün və möhkəm plan tezliklə hazırlansın və həyata keçirilsin.
www.102info.az
