Cənubi Qafqazın perspektiv xəritələrində Ermənistanın coğrafi cəhətdən dar bir nöqtəyə yerləşdirilməsi gözlənilir. Hər halda, Ermənistan Qərbə yol alıb yüz illərlə qidalandığı Rusiyadan qaçdıqca onun üzərindəki qara buludlar sıxlaşır.
Rusiya Ermənistanı cəza stulunda oturtmaq istəyən planın müəllifidir, lakin əlində yüz illərdir saxladığı erməni kartını da yerə qoymaqdan çəkinmir.
Ya zəlzələdən, ya da vəlvələdən, Rusiya Ermənistanla bağlı işi “icraat”a götürüb və İrəvanın Qərbə istiqamətlənən siyasətini əridib yox etmək üçün məşqlər edir.
Rusiyanın həyəcan siqnalı ilə “döyüşə hazır vəziyyətə” gətirilməsini Azərbaycan da diqqətlə izləyir.
Rusiyanın qurduğu oyunun bu hissəsində kadrlar bir qədər dəyişilir. Çünki Azərbaycanın Ermənistan qarşısındakı tələb və şərtləri tarixi-siyasi kontekstlə yanaşı, hərbi-siyasi və strateji məna yükünə malikdir.
Azərbaycanın şərtlər həcmi Ermənistan üçün böyük təzyiqlərdir. Azərbaycan Ermənistanın bir daha işğal siyasətinə başlamaması üçün həmin təzyiq alətlərini işə salmaqda haqlıdır, çünki ortaya revanşizmə qarşı öldürücü və layiqli cavablar çıxmasa, İrəvan yenidən köhnə düşüncələrə dalaraq qisasa hazırlaşar.
Qərbə gəlincə, o, bəzi sürüşkənlikləri çıxmaq şərtilə Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin normallaşma mərhələsinə öz töhfəsini əsirgəmir. Ancaq Qərb, Cənubi Qafqaz səhnəsində Rusiya ilə bərabər baş rol almaq üçün çox məsafə qət etməlidir.
Qərbin hərbi-siyasi gücü olan NATO hələ istədiyi nöqtəyə çatana qədər Türkiyənin gücündən istifadə edir.
Burada rollar qarışır, Türkiyə NATO üzvü kimi Cənubi Qafqazda əsas aktora çevrilir, ancaq maraqlıdır ki, bu meylini Rusiya ilə birgə əməkdaşlıqla inkişaf etdirir.
Azərbaycan isə bütün tərəflərə – həm Rusiyaya, həm NATO-ya, həm Çinə sərfəli bir dövlətdir və bunun dozasını artırmaq üçün strateji gedişlərini şaxələndirir. Cənubi Qafqaz teatrının digər dövləti Gürcüstan da aşağı-yuxarı seçimini edib və üstəgəl hökumət Rusiya ilə gərginləşən münasibətlərdə maraqlı deyil.
Ortada qalan Ermənistandır, bütün bunlar Ermənistan üçün pis xəbərlərdir. Artıq nə erməni diasporu, nə də Ermənistana havadar olanlar bu reallıqları köklü dəyişikliyə məruz qoya bilirlər, çünki bombanın fitili artıq alışıb.
Ermənistan diplomatiyası son bir ildə Azərbaycanla sülh sazişinin imzalanmasını yubada bilib, belə gecikmələr region üzərindəki manipulyasiyaları və təhlükəsizlik mühitinin zədələnməsi ehtimallarını artırır.
Ermənistanın qlobal oyunçuların regiondakı çəkişməsindən sui-istifadə edib sülh prosesini tormozlamaq istəkləri onun bədbəxtliyini gətirir.
Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə gözlənilən mümkün görüşə həmin bədbəxtlik gətirəcək tezislərlə getmək məcburiyyəti ilə qarşı-qarşıyadır.
Azərbaycan Ordusu Rusiya sülhməramlılarının müvəqqəti yerləşdikləri ərazilərdə yeni nöqtələrə nəzarəti bərpa etdikdən sonra İrəvanın, onsuz da, az olan manipulyasiya imkanları tamamilə yoxa çıxır. Çünki bunun bir ucu sərhəddəki müəyyən əməliyyatlara gedib çıxır, ən azından, Laçın yolunun son nöqtəsində nəzarət postunun qoyulması halını misal çəkə bilərik.
Hələlik Azərbaycan rəsmi şəkildə Qarabağdakı son hərbi hərəkətliliyin tərifini göstərən termin işlətməyib. Əldə edilən yeni qazanclar antiterror əməliyyatlarının nəticəsidirmi? Zamanla detallar və nəticələr açıqlanar, lakin bilinən budur ki, Azərbaycan məqsədləri naminə istənilən addımı atmaqda inadkardır.
Bu inadkarlıq Rusiya ilə Azərbaycan arasında da gərginlik yaradır, hərçənd ki, bunun sönməyən alov kimi qalacağı real görünmür.
Ermənistan özünü Rusiyanın təşəbbüsü ilə keçiriləcək görüşlərdən uzaq tutmağa çalışır, Bakı üçün bunun o qədər də əhəmiyyəti yoxdur, təki Brüssel formatı fayda versin.
Lakin Ermənistanın Moskva mərkəzli danışıqlardan yayınması Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış üçtərəfli bəyanatların icrasında İrəvanın üzərinə düşən məsuliyyəti sual altına qoyur. Belə bir tərz Azərbaycanla Rusiya üçün müştərək maraqlar formalaşdırır.
Maraqlı budur ki, Ermənistan Brüssel platformasından da qaçır, məqsəd Azərbaycanın şərtlərini qəbul etməmək üçün presedent formalaşdırmaq və əlavə vaxt qazanmaqdır.
Ancaq müzakirələrin növbəti mərhələsinin təşkili gec-tez baş tutacaq, çünki hələ də sülhə olan ümidlər tamamilə ərşə çəkilməyib. Amma bir sual aktualdır: bu görüş Qarabağ və sərhəddə hansısa hərbi toqquşmadan sonra olacaq, yoxsa əvvəl?
İstənilən halda, düşünmək olar ki, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin ehtimal edilən görüşünün astanasında Bakı fərqli nəticələr üçün də çalışa bilər.
Bundan sonra danışıqların növbəti raundunun keçirilməsi daha çox Ermənistanın sərgilədiyi mövqedən asılı olaraq qalacaq.
Aqşin Kərimov
