“Azərbaycan və Şimali Makedoniya arasında iqtisadi əməkdaşlıq potensialından hələ də istifadə olunmayıb, bir çox imkanlar mövcuddur və biz təkcə rəsmi şəxslər deyil, həm də işgüzar dairələr, ayrı-ayrı biznes forumları, müvafiq sahə nazirliklərinin müxtəlif nümayəndə heyətləri arasında da daha çox əlaqələrə malik olmalıyıq. Biznes və ticarət imkanları baxımından bizə müntəzəm kommunikasiya kanalı lazımdır”.
“Report” xəbər verir ki, bu fikirləri Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidentinin köməkçisi Elçin Əmirbəyov BİA-ya müsahibəsində bildirib.
E.Əmirbəyov hesab edir ki, iki ölkə arasında ticarət həcminin aşağı olmasının əsas səbəblərindən biri də bir-birinin iqtisadi imkanları haqqında məlumatlarının olmamasıdır.
Şimali Makedoniyanın Azərbaycandan qaz alması ehtimalına gəlincə, xüsusi nümayəndə deyir ki, bu, Azərbaycan üçün problem deyil, çünki məsələ lazımi ötürmə qabiliyyəti və ya paylayıcı şəbəkələri və əsasən infrastrukturun olmaması ilə bağlıdır.
– Elçin bəy, Makedoniyaya səfərinizin məqsədi nədir?
– Deməli, iki məqsəd var. İlk növbədə, əlbəttə ki, Makedoniya hakimiyyəti ilə ikitərəfli münasibətlərimizə nəzər salmaq, çünki bilirsiniz ki, iki ildən sonra biz diplomatik münasibətlərin qurulmasının 30 illiyini qeyd edəcəyik, buna görə də, nələri əldə etdiyimizi və daha nələr edə biləcəyimizi gözdən keçirmək üçün yaxşı vaxtdır. İkinci səbəb isə Şimali Makedoniyanın Azərbaycanın da üzvü olduğu ATƏT-ə sədrlik rolunu bu il öz üzərinə götürdüyünü nəzərə alaraq, makedoniyalı həmkarlarımızı təmsil etdiyim Cənubi Qafqaz bölgəsində regional təhlükəsizlik ilə əlaqədar mövcud vəziyyət, daha konkret desək, Azərbaycan və Ermənistan arasında davam edən sülh prosesi haqqında məlumatlandırmaqdır. Beləliklə, gündəmə gətirilməli olan iki əsas məsələ bunlardır.
– Qeyd etdiyiniz kimi, bu ayın 28-də diplomatik münasibətlərimizin 28-ci ildönümünü qeyd edəcəyik. Sizin fikrinizcə, biz indi haradayıq və necə irəli gedə bilərik?
– Qeyd etməliyəm ki, bizim siyasi dialoq baxımından çox yaxşı münasibətlərimiz var – liderlər, nazirlər mütəmadi görüşlər keçirir, xüsusən də xarici işlər nazirləri son vaxtlar bir neçə dəfə görüşüblər. Sizin xarici işlər naziriniz bu ilin aprelində Azərbaycana səfər etdi, düzdür, ATƏT-in sədri kimi bunu etdi, amma azərbaycanlı həmkarları ilə də ikitərəfli məsələlər ətrafında fikir mübadiləsi apara bildi. Ona görə də biz hesab edirik ki, iki ölkə arasında iqtisadi əməkdaşlıq üçün hələ də istifadə olunmamış potensial mövcuddur. Beləliklə, bizim yaxşı potensialımız mövcuddur, çoxlu imkanlarımız var, ona görə də hesab edirəm ki, biz təkcə rəsmi şəxslər deyil, həm də işgüzar dairələr, ayrı-ayrı biznes forumları, müvafiq sahə nazirliklərinin müxtəlif nümayəndə heyətləri arasında da daha çox əlaqələrə malik olmalıyıq. Təəssüf ki, bizdə hələ hökumətlərarası iqtisadi komissiya yoxdur ki, bu komissiya ikitərəfli iqtisadi-ticarət əlaqələrini mütəmadi olaraq nəzərdən keçirən mexanizmdir. Ona görə də ticarət dövriyyəsi rəqəmləri qənaətbəxş deyil. Demək olar ki, yoxdur. Ona görə də düşünürəm ki, bu, bizim daha çox cəmləşməmiz lazım olan sahədir.
– Makedoniya Dövlət Statistika İdarəsinin məlumatına görə, son bir ildə Azərbaycanla əmtəə mübadiləsi ixracda yarım milyon avrodan, idxalda isə 150 min avrodan bir qədər çox olub. Sizcə, iki ölkə arasında daha yaxşı iqtisadi fəaliyyət üçün hansı potensial sahələr var?
– Azərbaycan ənənəvi olaraq enerji təmin edən ölkə kimi tanınır. Beləliklə, biz Avropa İttifaqının enerji təhlükəsizliyinə töhfə vermək baxımından onun əsas strateji tərəfdaşlarından biriyik. Məlumdur ki, Şimali Makedoniya namizəd ölkədir, hesab edirəm ki, siz üzvlüklə bağlı danışıqlara keçən il başlamısınız və Cənub-Şərqi Avropanın bir çox ölkələri hazırda təbii qaz tədarüklərini razılaşdırmaq üçün Azərbaycanla əlaqə saxlayır, halbuki enerji sadəcə bir sahədir və məncə, bizim etməli olduğumuz şey diqqəti hər bir ölkənin bir-birinə təklif edə biləcəyi əsas məhsullara yönəltməkdir. Bizim biznes və ticarət imkanları baxımından müntəzəm ünsiyyət kanalımız olmalıdır. Ona görə də mən hesab edirəm ki, qarşıda hələ ediləcək çox iş var. Azərbaycan bu yaxınlarda Şimali Makedoniyaya yeni səfir təyin edib, belə ki Serbiyadakı səfirimiz indi həmçinin Skopyedə də səfirdir. Təəssüf ki, bu gün bizim Şimali Makedoniyadan Azərbaycanda akkreditə olunmuş nümayəndə yoxdur, amma hesab edirəm ki, son vaxtlar apardığımız əlaqələr bizə bu boşluqları doldurmaq imkanı yarada bilər. Düşünürəm ki, bu aşağı rəqəmlərin əsas səbəblərindən biri bir-birinin iqtisadi imkanları haqqında məlumatın azlığının olmasıdır, ona görə də tezliklə tamamilə fərqli bir mənzərə ilə qarşılaşacağımıza ümid edirəm.
– Həyata keçirilməsi gözlənilən yerli regional layihələr varmı?
– Qeyd etdiyim kimi, Azərbaycan 2020-ci ilin sonunda Azərbaycanın təbii qaz ehtiyatlarını Xəzər dənizindəki sektorumuzdan altı ölkə vasitəsilə İtaliyaya və bir sıra ölkələrə ötürən “Cənub Qaz Dəhlizi” adlanan nəhəng layihəni uğurla başa çatdırıb – beləliklə, tezliklə Azərbaycandan təbii qaz alan ölkələrin sayı 10-a çatacaq. Beləliklə düşünürəm ki, Şimali Makedoniyanın müəyyən mənada Azərbaycan təbii qazını idxal etmək marağı var, ona görə də bu, əldə edilməsi asan hədəfdir. Lakin bununla yanaşı, hesab edirəm ki, Azərbaycan Makedoniya mallarının bəziləri üçün də cəlbedici bazar ola bilər və yaxud əksinə.
– Qaz məsələsinə gəldikdə, Azərbaycan odlar yurdudur – bu, sizin ölkə şüarınızdır. Təəssüf ki, Azərbaycan qazı TAP və TANAP qaz kəmərləri ilə qonşu regionda mövcuddur, lakin Şimali Makedoniyada yox. Qeyd etdiyimiz kimi, 2018 və ya 2019-cu ildə Yunanıstanın Aleksandropulos şəhərində interkonnektlə əlaqə yaratmağa çalışacağımız barədə bəzi açıqlamalar var idi, bəs Azərbaycan qazı Makedoniyada nə vaxt olacaq?
– Düşünürəm ki, sualı Azərbaycana yönəltmək lazım deyil, çünki qaz tədarükçüsü kimi biz Şimali Makedoniyaya da təbii qaz çatdırmaqdan məmnun olarıq, lakin problem lazımi ötürmə qabiliyyətinin və ya paylayıcı şəbəkələrin olmamasıdır, yəni ki əsasən infrastrukturun özü yoxdur. Qonşunuz Albaniyada da belə idi. Qazı nəinki qəbul etməyə, həm də evlərə çatdırmağa imkan verəcək paylayıcı şəbəkələrin tikintisi adətən qəbul edən dövlətin üzərinə düşür. Beləliklə, düşünürəm ki, bu, Şimali Makedoniyanın Avropa İttifaqı ilə danışıqlarının mövzusu ola bilər, çünki Aİ Cənub Qaz Dəhlizini çox dəstəkləyir, lakin biz öz tərəfimizdən Şimali Makedoniyanı alıcılar siyahısına daxil etməyə açıq və hazırıq.
– Azərbaycan qazını alsaq, bu, ölkəmizdəki təbii qaz qiymətlərinə necə təsir edə bilər?
– Normalda, nə qədər çox qaz mənbəyiniz varsa, bizim qiymətimiz bir o qədər rəqabətədavamlıdır və istehlakçılar üçün daha aşağıdır, hesab edirəm ki, bu, bazar qanunudur və əgər əlavə qaz mənbəyiniz varsa, bu, sizin istehlakçılar üçün qiymətlərə müsbət təsir göstərə bilər.
– Elçin bəy, siz Azərbaycanın BMT yanında Daimi Nümayəndəliyində çalışmısınız, ölkələrimiz də Avropa Siyasi Birliyinin bir hissəsidir və ötən ay Moldovanın Kişineu şəhərində ikinci görüşünüz olub. Sizcə, bu təşəbbüsün potensialı nədən ibarətdir?
– Bildiyiniz kimi, bu təşəbbüs nisbətən yaxınlarda Fransa tərəfindən irəli sürülüb və o vaxtdan bizim cəmi iki sammit görüşümüz olub. Hər hansı bir yeni təşəbbüsdə olduğu kimi bunun özünü doğrultması və insanların bu platformanın üzv dövlətlərə artıq mövcud olan bütün digər təşkilatlar və platformalar üzərində hansı müqayisəli üstünlüklər verə biləcəyini həqiqətən başa düşmələri üçün müəyyən vaxt lazımdır. Amma öz nöqteyi-nəzərimdən deyə bilərəm ki, liderlərin səmərəli görüşü oldu, burada 45-dən çox millət təmsil olunurdu. Müzakirələrin və mübadilələrin qeyri-rəsmi xarakter daşıması müzakirələrin keyfiyyətinə bir qədər də dəyər qatdı. Amma müəyyən mənada bu, liderlərin müntəzəm olaraq görüşməsi üçün yaxşı fürsətdir. Başa düşdüyüm qədəri ilə, ildə iki dəfə görüşlər keçiriləcək və beynəlxalq münasibətlərdə mövcud vəziyyətlə bağlı nəzərdən keçirə biləcəkləri bütün məsələləri müzakirə edəcəklər. Beləliklə, hazırda biz heç bir nəzərəçarpacaq nəticə görmürük, lakin bu görüşdən millətlər tərəfindən kiçik qruplarda bir çox başqa məsələlərin müzakirəsi üçün istifadə oluna biləcəyi həqiqətdir ki, bu da yaxşı fürsətdir.
– Dağlıq Qarabağ məsələsində Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin əldə olunması istiqamətində səylər intensivləşir. Ermənistan bu ilin sonuna kimi problemin müəyyən davamlı həll yollarının tapılmasının mümkünlüyünü açıqlayıb. Sizcə, belə bir ehtimal varmı?
– Bu suala cavab verməzdən əvvəl, məncə, anlamaq lazımdır ki, İkinci Qarabağ müharibəsi başa çatdıqdan – Azərbaycanın 30 ilə yaxın qanunsuz erməni işğalı altında olan torpaqlarını 44 gündə azad etməyə nail olduqdan sonra sülh üçün real imkanlar və ya şanslar yaranıb. Azərbaycan tarixi ədaləti və ərazi bütövlüyünü bərpa etdikdən sonra Ermənistana münaqişədən sonrakı sülh proqramını təklif etdi. Ona görə də biz bu düşmənçilik səhifəsini çevirməyə və münasibətlərimizi normallaşdırmağa kömək edəcək sülh müqaviləsi layihəsini masaya qoyduq. Bu müqavilə bir-birinin ərazi bütövlüyünə, suverenliyinə və beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərinin toxunulmazlığına qarşılıqlı hörmətə, hazırda və gələcəkdə bir-birlərinə qarşı hər hansı ərazi iddialarının olmamasına əsaslanır. Ona görə də biz hesab edirik ki, əgər Ermənistan təkcə bəyannamələrlə deyil, real əməlləri ilə sülhə hazır olduqlarını, Azərbaycana qarşı ərazi iddialarından əl çəkdiyini sübut etsə, bizim bu sülhə sahib olmaq üçün böyük şansımız olar. Hər hansı bir xronometraj vermək mənim üçün çətindir, çünki bəzən onlara əməl olunmayanda bəzi məyusluqlar yaranır, lakin biz erməni tərəfinin nə qədər səmimi olduğunu görməliyik, çünki bir tərəfdən Ermənistanın baş naziri Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə hörmətindən danışır və o biri tərəfdə Azərbaycanın suveren ərazisində, Qarabağ bölgəsində 10 min nizami erməni silahlı birləşmələri var. Siz Dağlıq Qarabağ qeyd etdiniz – vaxtilə Stalinin işi olduğu üçün bu belə idi. Azərbaycanın Qarabağ vilayətində aran və dağlıq olmaqla iki hissə var idi. Bu gün bizim ərazimizin yeni inzibati ərazi bölgüsü var. Mən sizə bu xəritəni verirəm ki, həm dağlıq, həm də aran hissələrini birləşdirən vahid Qarabağ iqtisadi rayonunu görə biləsiniz. Bu bölgə həm də çoxmillətli olacaq, çünki biz Ermənistan tərəfindən etnik təmizləməyə məruz qalmış yüzlərlə və minlərlə azərbaycanəsilli məcburi köçkünün kütləvi şəkildə geri qaytarılmasını təmin etdikdə bizim bir neçə yüz min nəfərlik rayonumuz olacaq və ümid edirəm ki, ermənilər də onun bir hissəsi olacaqlar. Bizim yerli ermənilərə təklif etdiyimiz budur ki, onların Konstitusiyaya uyğun olaraq Azərbaycan dövlətinin sosial, iqtisadi, humanitar və siyasi çərçivəsinə reinteqrasiya şərtlərini razılaşdırmaq üçün Azərbaycanın mərkəzi səlahiyyətliləri ilə müzakirələr və danışıqlar aparsınlar. Amma Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinə qayıtsaq, bu yenə də Azərbaycanın daxili məsələsidir və yerli ermənilər ilə müzakirələr aparılır və son vaxtlar sülh danışıqları intensivləşib. Mayın əvvəlindən bizim xarici işlər nazirləri və liderlər səviyyəsində bir neçə raund danışıqlarımız olub və ümid edirik ki, tezliklə müzakirələri davam etdirəcəyik. Sülh razılaşması qaçılmazdır, lakin necə deyərlər, tanqo üçün iki nəfər lazımdır, yəni biz Ermənistandan məsuliyyətli davranmasını, verdiyi vədlərə və öhdəliklərə əməl etməsini, o cümlədən bütün silahlı qüvvələrini Azərbaycanın suveren ərazisindən çıxarmasını gözləyirik. Çünki siz həm sülhdən danışa, həm də təhlükəsizliyə və sabitliyə, sülh ümidlərinə birbaşa təhdid yaradan bu qeyri-qanuni hərbi mövcudluğu torpağımızda saxlaya bilməzsiniz. Biz bu problemin həllini istəyirik ki, daha yaxşı bir mühitdə sülh danışıqlarına cəmləşə bilək.
– 2020-ci ildə müharibə Rusiyanın iştirakı ilə imzalanan atəşkəs sazişi ilə başa çatıb. Ukraynadakı müharibəni nəzərə alsaq, Brüsseldə dəyişiklik varmı və gələn ay vətəndaş hüquqları kimi digər məsələlərlə bağlı görüş olacaqmı?
– Bu, aydınlıq tələb edən çox mürəkkəb məsələdir və müxtəlif mövzuları bir-birinə qarışdırmamaq vacibdir. Ermənistan-Azərbaycan danışıqları müxtəlif yerlərdə aparılır və müxtəlif vasitəçilər var. Rusiya da onlardan biridir, çünki onlar atəşkəs sazişini imzalayan tərəflərdəndir, müntəzəm olaraq görüşlər keçirirlər, ən sonuncusu isə may ayında Moskvanın xarici işlər nazirləri və liderlərini qəbul etməsi idi. Daha sonra Avropa İttifaqı Şurasının rəhbəri Şarl Mişel tərəfindən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla birgə keçirilən üçtərəfli Brüssel var. Bu prosesə daha çox enerji qatmağa çalışan ABŞ da var və Azərbaycanla danışıqlardan qaçmaq istəyən Ermənistanın mane olması nəticəsində yaranan uzun fasilədən sonra bu danışıqlar prosesini bərpa edən amerikalılar olub. Amma nəhayət, onlar başa düşdülər ki, davamlı sülhə nail olmaq üçün Azərbaycanla danışıqdan başqa yol yoxdur. Deməli, danışdığımız şəhərin adının nə olmasının əhəmiyyəti yoxdur, çünki bu, sülh sazişinin mətninin razılaşdırılması üçün Ermənistan-Azərbaycan ikitərəfli danışıqlarıdır. Bu mətn iki xalq arasındakı münasibətlərin əsaslanacağı təməl prinsipləri sadalayacaq, həmçinin bağlanmış nəqliyyat əlaqələrini açmağa imkan verəcək və indiyədək delimitasiya olunmayan sərhədi delimitasiya etməyə imkan verəcək. Bunlar bizim Ermənistanla danışdığımız üçün əsas klasterdir. Milli azlıqların – hazırda Qarabağ bölgəsində yaşayan Azərbaycandakı erməni milli azlığının hüquqlarına gəldikdə Ermənistandakı azərbaycanlı etnik azlığı da unutmaq olmaz. Bu münaqişə başlayana qədər Ermənistanda 250 min etnik azərbaycanlı yaşayırdı, lakin təəssüflər olsun ki, bu insanlar etnik təmizləməyə məruz qalaraq bu ərazidən qovuldular. Bu gün biz uzunmüddətli sülhdən, azlıqların hüquqlarından danışarkən öz tarixi vətənlərinə qayıtmaq hüququna malik olan yüz minlərlə azərbaycanlının hüquqları məsələsini də gündəmə gətiririk. Beləliklə, biz Qarabağ bölgəsində ermənilərin hüquqlarını müzakirə edirik və bu, Azərbaycanın mərkəzi hakimiyyət orqanları ilə yerli ermənilər arasında dialoqdur, ona görə də Ermənistan bu mövzudan kənardadır. Bu cəbhədə mən hesab edirəm ki, Azərbaycan öz etnik erməniəsilli vətəndaşları ilə əlaqə saxlamağa hazırdır, lakin biz onlardan konstruktiv davranmalarını gözləyirik, başa düşmələrini gözləyirik ki, söhbət onlara öz sosial, iqtisadi və digər imkanlarından istifadə etmək üçün bütün imkanların verilməsindən gedir. Lakin hüquqlar yalnız Azərbaycan dövləti çərçivəsində həyata keçirilməlidir, çünki Azərbaycan Konstitusiyasına uyğun olmalıdır.
– Şimali Makedoniyanın xarici işlər naziri və ATƏT-in hazırkı sədri Bujar Osmani Ohriddə iki ölkə arasında sülh danışıqlarının aparılmasının mümkünlüyünü qeyd edib. Konkret təklif və ya dəvət varmı?
– Mən Şimali Makedoniyadan Ermənistanla Azərbaycan arasında danışıqlara ev sahibliyi etmək təklifi eşitməmişəm. Eşitdiyim odur ki, sizin xarici işlər naziriniz Cənubi Qafqazdan üç ölkənin – Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstanın iştirak edə biləcəyi görüşə ev sahibliyi etməyi təklif edir və məqsəd regional inkişaf imkanlarının araşdırılması yollarını nəzərdən keçirmə, üç ölkə arasında münasibətlərin normallaşması üçün əməkdaşlığı müzakirə etməkdir. Çünki İkinci Qarabağ müharibəsindən dərhal sonra Cənubi Qafqazın üç ölkəsi və onun üç yaxın qonşusu olan Türkiyə, Rusiya və İranın 3+3 adlı regional əməkdaşlıq çərçivəsi təklifinin mənbəyi də Azərbaycan idi. Azərbaycanın bu təklifi region ölkələri tərəfindən müsbət qarşılandı, lakin indi sırf coğrafi bölgə olan Cənubi Qafqazın vahid siyasi bölgəyə çevrilməsi başqa məsələdir. Onun vahid siyasi regiona çevrilməməsinin səbəbi Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarını işğal etməsidir. Artıq iş başa çatdıqdan sonra, düşünürəm ki, bizim üç ölkə arasında daha güclü iqtisadi və digər regional əməkdaşlıq imkanlarını araşdırmaq üçün yaxşı şansımız var. Düşünürəm ki, bu barədədir, amma hələ də bütün detallardan xəbərdar deyiləm.
www.RIA24.az
