Bakı. Trend:
Cənubi Qafqaz bu gün sadəcə qeyri-sabitlik deyil, dərin və
sistemli keçid mərhələsini yaşayır. Ənənəvi tarazlıq formulları
dağılsa da, onların yerinə uzunömürlü alternativlər hələ
formalaşmayıb. Regionun periferiyasında yox, mərkəzində dayanan
əsas aktorlardan biri kimi Azərbaycan üçün bu proseslərin təbiətini
soyuqqanlı və dəqiq şəkildə təhlil etmək həyati əhəmiyyət
daşıyır.
Uzun illər Cənubi Qafqazdakı təhlükəsizlik və əməkdaşlıq
arxitekturası Rusiya, İran, Qərb kimi xarici güc mərkəzləri ilə
regiondaxili aktorlar arasında qeyri-rəsmi maraq balansına
əsaslanırdı. Amma bu balans kifayət qədər kövrək idi və xarici
faktorlardan asılılıq göstərirdi. 2020-ci ildən, xüsusilə
2022–2025-ci illər arasında bu sistem tədricən və geri dönməz
şəkildə eroziyaya uğradı. Rusiya-Ukrayna müharibəsi, Qərbin
geosiyasi parçalanması, Türkiyənin artan rolu və bəzi erməni
dairələrinin revanşist, Qərbyönlü layihələri keçmiş kompromis
toxumasını dağıtdı.
Azərbaycansa hər zaman regionda aydın, hüquqi və qarşılıqlı
hörmətə əsaslanan əməkdaşlıq modelinin tərəfdarı olub. Bu, ilk
növbədə Ermənistanla sülh sazişinin imzalanması, nəqliyyat
xətlərinin açılması və dövlətlərin suverenliyinə hörmət deməkdir.
Ancaq Ermənistanın və çox vaxt onun xarici tərəfdaşlarının – cavab
reaksiyaları parçalanmış, manipulyativ və reaktiv xarakter daşıyır.
Ermənistanın daxildə müstəqil siyasi kursu olmadığına görə o, daim
fərqli protektorlar arasında manevr edir, amma məsuliyyətli
regional strategiya formalaşdıra bilmir. Bu isə qeyri-sabitliyi
dərinləşdirir. Əgər regionun bir aktoru eyni anda bir neçə
ziddiyyətli məntiq üzrə hərəkət edirsə, bu zaman bütün sistem
proqnozlaşdırıla bilməz hala gəlir.
Bu gün Cənubi Qafqazda nə anarxiya var, nə də iyerarxiya. Biz
norma rəqabəti ilə qarşı-qarşıyayıq: Qərb prinsipləri, Rusiya
təhlükəsizlik doktrinası, İranın geostrateji ambisiyaları,
Türkiyənin inteqrasiya gündəliyi və Azərbaycanın regional
subyektivliyi – bunların hər biri vahid dil və format olmadan öz
oyununun qaydalarını tətbiq etməyə çalışır. Nəticədə hər bir
diplomatik təşəbbüs, hər bir bəyanat və ya hərəkət onun mahiyyətinə
görə deyil, yaratdığı risklər və gizli motivasiyalar prizmasından
dəyərləndirilir.
Bu çoxqütblülük, paradoksal olsa da, regionu açıq qarşıdurmadan
qoruyur. Əvvəlki “donmuş münaqişələr”də status-kvo hərbi balans
hesabına saxlanılırdısa, indi vəziyyət aktorlardan daha çevik və
rasional davranış tələb edir. Bu artıq tam xaos deyil, amma sabit
sistem də deyil – bu, idarə olunan qeyri-müəyyənlikdir.
Belə bir kontekstdə Azərbaycan strateji yetkinlik nümayiş
etdirir: öz maraqlarını sərt şəkildə qoruyarkən eyni zamanda sülhü
institusionallaşdırmağa yönəlmiş təşəbbüslər irəli sürür. Bakı
tərəfindən təklif olunan formatlar – Zəngəzur dəhlizindən tutmuş
İran və Türkiyə ilə normallaşmaya, Avropa ilə enerji əməkdaşlığına
qədər – regiona rasional qarşılıqlı fəaliyyət arxitekturasını
qaytarmaq cəhdidir.
Robert Koheynin anarxiya şəraitində belə əməkdaşlığın mümkünlüyü
barədə fikri yalnız o zaman keçərlidir ki, tərəflər arasında
minimum ortaq normalar mövcud olsun. Cənubi Qafqazda bu gün belə
ortaq norma yoxdur. Onların yerini birtərəfli “oyun qaydalarını”
diqtə etmək cəhdləri alıb. Azərbaycan bunu anlayaraq təkcə
suverenliyini qorumağa deyil, eyni zamanda gücə əsaslanmayan,
qarşılıqlı tanıma və siyasi etnikləşmədən imtina prinsiplərinə
əsaslanan yeni regional sistemin formalaşmasına yönəlir.
Deməli, region fəlakətin astanasında deyil – seçim
qarşısındadır. Ya davamlı qeyri-sabitlik və vaxtaşırı böhranlar, ya
da xarici oyunçuların ikili standartlardan imtinası və siyasi iradə
ilə yeni birgə mövcudluq modeli. Bu mənada Azərbaycan passiv obyekt
deyil – o, bu yeni reallığın arxitektorlarından biridir.
2022-ci ildən Cənubi Qafqaz yeni mərhələyə daxil olub – əvvəlki
iyerarxiyanın dağılması və rəqabətli anarxiya şəraitinə keçid.
Region artıq Moskva və Ankaranın dual təsiri ilə idarə olunmur.
Onun yerini daha dinamik və mərkəzsiz bir konfiqurasiya alıb: istər
daxili, istərsə də xarici iştirakçılar getdikcə daha çox avtonom
qərarlar qəbul edir və yalnız öz resurslarına və maraqlarına
əsaslanır.
Bir müddət əvvəl Rusiya və Türkiyə arasında formalaşmış
qeyri-rəsmi konsensus sabitləşdirici funksiya daşıyırdı. Rusiya
Ermənistanda hərbi mövcudluğunu saxlayaraq onu silahlandırır və
formal təhlükəsizlik zəmanətçisi kimi çıxış edirdi. Türkiyə isə
Azərbaycanla strateji əməkdaşlıq edərkən Moskvanın vasitəçilik
ambisiyalarını pozmurdu. Bu balans – zəif olsa da – müəyyən
proqnozlaşdırıla bilənlik yaradırdı.
Bu gün həmin nizam çöküb. Ermənistan Fransaya və Hindistana
yaxınlaşaraq, Rusiyadan uzaqlaşıb, KTMT-dən demək olar ki, imtina
etmiş və yeni hərbi alyanslara girib. Azərbaycan isə regional
təhlükəsizlik məsələlərində suveren mövqeyini daha da gücləndirib.
Bu, xüsusilə Çeçenistan hava məkanında baş verən təyyarə insidenti
və ardınca atılmış qarşılıqlı addımlar fonunda özünü açıq şəkildə
göstərdi. Bu, Moskva ilə münasibətlərdəki qarşılıqlı etimadsızlığın
və əməkdaşlıq formatlarının yenidən baxılmalı olduğunun
göstəricisidir.
Beləliklə, regionda vahid “çəki mərkəzi” qalmayıb. Heç bir güc –
nə Rusiya, nə Fransa, nə ABŞ, nə İran, nə də Türkiyə – bu gün öz
iradəsini digərlərinə diktə edə bilmir. Hər bir aktor nisbi
muxtariyyət şəraitində fəaliyyət göstərir, bu isə qeyri-sabitlik
yaradır və bütün iştirakçılardan yüksək uyğunlaşma qabiliyyəti
tələb edir.
Eyni zamanda, maraqların uzlaşdırılması üzrə mövcud
mexanizmlərin institusional kollapsı müşahidə olunur. Əvvəllər
müəyyən razılaşmalar, formatlar və zəmanətlər əsasında işləyən
regional qarşılıqlı fəaliyyət sistemi artıq işləmir. Hərbi balans
əvvəlki qədər sadə və şəffaf deyil: Ermənistan Hindistandan hava
hücumundan müdafiə sistemləri və Fransadan artilleriya qurğuları
alaraq silahlanma siyasətini diversifikasiya edir; Azərbaycan isə
hərbi büdcəsini artıraraq, İsrail və Türkiyə texnologiyaları
hesabına texniki potensialını gücləndirir; Rusiya Gümrüdəki hərbi
bazanı möhkəmləndirir, İran isə Zəngəzur dəhlizi məsələsində
“qırmızı xətləri” getdikcə daha sərt şəkildə bəyan edir. Bütün
bunlarla yanaşı, ABŞ da daxil olmaqla Qərb, “müşahidə missiyaları”
adı altında Ermənistan-İran sərhəd zonasına daxil olmaq üçün
fəallığını artırır.
Xüsusilə diqqətçəkən məqam isə Avropa İttifaqının Sünik
bölgəsindəki müşahidəçilərinin kəşfiyyat fəaliyyəti ilə bağlı
ehtimallardır ki, bu da rəsmi Bakının ciddi reaksiyasına səbəb
olmuşdur. Bu, təkcə narahatlığın ifadəsi deyil – bu, oyunun
qaydalarının dəyişdiyinə və Azərbaycanın artıq reaktiv yox,
regional gündəmi formalaşdıran subyekt kimi qəbul olunmasını tələb
etdiyinə dair siqnaldır.
Regiondakı tarazlıq bu gün çoxsaylı qovşaqlara bölünmüş və
parçalanmış xarakter daşıyır. Onun davamlılığı birbaşa olaraq yeni
reallığın əsas iştirakçılar – ilk növbədə Azərbaycan və Ermənistan
– tərəfindən necə dərk olunmasından və qiymətləndirilməsindən
asılıdır. Qarşılıqlı razılaşdırılmış struktur olmadığı üçün indiki
vəziyyət əsasən qarşılıqlı caydırıcılıq prinsipi üzərində qurulub:
iştirakçıların heç biri açıq eskalasiyada maraqlı deyil, çünki bu,
indi daha böyük siyasi və təhlükəsizlik xərcləri yaradır.
Eyni zamanda, xarici təsir modelləri də köklü transformasiya
keçirir. Əvvəllər daha idarəolunan və aydın olan xarici təsir bu
gün yerini rəqabətə verib. Rusiya hərbi mövcudiyyətini saxlayır,
lakin “təhlükəsizliyin zəmanətçisi” statusunu faktiki olaraq
itirib. ABŞ situativ şəkildə hərəkət edir. Avropa İttifaqı isə
legitimlik qazanmağa çalışsa da, bu istiqamətdə konsensusa
əsaslanmayan təşəbbüslərlə çıxış edir. İran geostrateji
prioritetlərini sərt şərtlərlə irəli sürür. Bu fonda yalnız Türkiyə
ardıcıl və tərəfdaşlıq yanaşmasını qoruyur – həm hərbi sahədə, həm
də nəqliyyat və iqtisadi inteqrasiya istiqamətində Azərbaycanla
əməkdaşlığı dərinləşdirərək regionun Orta Asiyaya açılmasına töhfə
verir.
Bununla belə, regionun diplomatik arxitekturası parçalanmış və
koordinasiya mərkəzindən məhrum qalıb. Heç bir beynəlxalq struktur
bütün tərəflər tərəfindən etibar edilmir, nəticədə istər Aİ-nin
təşəbbüsləri, istərsə də ABŞ və ya digər regional alyansların
formatları əvvəlki aktual və funksional səviyyəsini itirib. Onların
yerini desentralizasiya olunmuş, situativ və çox vaxt improvisasiya
xarakterli diplomatik kanallar alıb.
Müzakirə platformaları paralel şəkildə mövcuddur – ümumi
prosedurlar, iştirak meyarları və nəticələrin qarşılıqlı tanınması
olmadan. Türkiyə, İran və Rusiya arasında bəzi istiqamətlərdə
əməkdaşlıq olsa da, bu formatlar universallıqdan uzaqdır.
Azərbaycan və Avropa İttifaqı arasında dialoq davam etsə də, Aİ
2025-ci ildə Sünikdə “humanitar monitorinq” adı altında müdaxilə
cəhdlərindən sonra neytral vasitəçi reputasiyasını itirib. ABŞ isə
yeni administrasiyanın gəlişindən sonra regiondakı prioritetlərini
yenidən nəzərdən keçirərək birbaşa iştirakı dayandırıb və təşəbbüsü
regional aktorlara ötürüb. Fransa isə kollektiv mexanizmlərdən
kənar, öz siyasi xəttini yürüdür və bu zaman nə regionun
reallıqlarını, nə də maraqlar balansını nəzərə alır.
Nəticədə, diplomatik məkan çoxsəviyyəli rəqabət meydanına
çevrilib – təkcə dövlətlər arasında yox, həm də metodologiyalar,
vasitələr və təsir alətləri arasında.
Belə mühitdə uzunmüddətli sabitliyə dair qərarların qəbulu
çətinləşir. Tərəflər razılaşdırılmış qərarlar axtarmaq əvəzinə
taktiki üstünlüklər əldə etməyə çalışır, bu isə davamlı regional
memarlığın qurulmasına mane olur.
Lakin paradoks ondan ibarətdir ki, məhz bu çoxqatlı sistemdə
Azərbaycan özünə çevik, praqmatik və suveren xarici siyasət
manevrləri üçün imkan tapır. Qeyri-şəffaf və zorla qəbul
etdirilməyə çalışan formatlardan imtina edən Bakı aydın maraqlar,
hüquqi təminatlar və qarşılıqlı məsuliyyətə əsaslanan ikitərəfli və
çoxtərəfli sazişlərə üstünlük verir. Bu isə təkcə kənardan təzyiq
formullarından yayınmağa deyil, eyni zamanda təhlükəsizlik,
davamlılıq və realizm prinsiplərinə əsaslanan diplomatik
təşəbbüslər formalaşdırmağa şərait yaradır.
Cənubi Qafqaz əvvəlki sabitləşdirici mexanizmlərin təsirindən
tamamilə çıxıb. Bir vaxtlar regiondakı münasibətlər Rusiya ilə
Türkiyə arasında nəzarətli rəqabət və Qərbin qismən iştirakı ilə
formalaşan struktura əsaslanırdı. Bu model artıq yerini yeni bir
reallığa – plüralist təzyiqlər sisteminə verib. Burada hər bir
aktor yalnız öz maraqlarını gerçəkləşdirməyə çalışır, lakin
regionda ümumi dayanıqlığın təmin edilməsinə cavabdehlik
daşımır.
İran öz mövqeyini açıq və sərt şəkildə bəyan edir. Tehran qonşu
dövlətlərin mütləq suverenliyini müdafiə edir və xüsusilə Zəngəzur
dəhlizi kontekstində sərhədlərin dəyişdirilməsi ilə bağlı istənilən
eyhamı belə qəbuledilməz sayır. Türkiyə isə əksinə, Azərbaycanla
ittifaqa söykənən əməkdaşlıq modelini qurur və istənilən
irəliləyişi Bakının maraqlarının davamı kimi qiymətləndirir.
Nəqliyyat, enerji və təhlükəsizlik sahəsində real dəstək göstərir.
Avropa İttifaqı isə son dərəcə ehtiyatlı davranır, “yaşıl enerji”
və tranzit sahəsində layihələr təklif edir, lakin maraqlar
balansını poza biləcək siyasi təzyiqlərdən çəkinir.
Eyni zamanda, xüsusilə Ermənistan tərəfindən “həmrəylik
ritorikası” fenomeni meydana çıxır. 2024-cü ilin sonlarından
etibarən İrəvan “beynəlxalq hüquq” və “qaydalara əsaslanan nizam”
anlayışlarına daha çox müraciət edir. Məzkur ritorika əsas
oyunçuların – ilk növbədə Azərbaycanın, Türkiyənin və İranın –
iştirakı və razılığı olmadan kağız üzərində bəyanatdan uzağa
getmir. Brüsselin “yaşıl enerji dəhlizləri” ilə bağlı təklifləri,
Ermənistana ayrılmış 270 milyon avro və Rusiyadan enerji
asılılığını azaltmaq üçün nəzərdə tutulan uzunmüddətli əməkdaşlıq
cəhdləri, bu təşəbbüslərin siyasi bütövlüyünün olmaması fonunda
qeyri-effektiv qalır.
Rusiya regionda heç olmasa minimum nəzarəti saxlamağa çalışır.
Gümrüdəki 102-ci baza 2025-ci ildə Vladiqafqazdan əlavə
batalyonların gətirilməsi ilə gücləndirilib. Ermənistanın KTMT-dən
çıxması və Moskva-İrəvan münasibətlərinin kəskinləşməsi fonunda
Rusiya, xüsusilə Zəngəzur dəhlizi və ya Aİ-nin “yaşıl keçid”
çərçivəsində planlaşdırdığı kabel kimi layihələr üzərində nəzarət
naminə Cənubi Qafqaza çıxış imkanlarını qorumağa çalışır. Bu
layihələrə münasibət Moskvanın strateji mövqeyini saxlamaq
imkanından asılı olaraq dəyişə bilər.
Avropa İttifaqı enerji və infrastruktur sahəsində fəallığını
artırır. 2025-ci ildə Qara dəniz vasitəsilə Mərkəzi Asiyanı Avropa
ilə birləşdirən sualtı kabelin inşasına 2,3 milyard avro həcmində
investisiya ayrılıb. Aİ eyni zamanda TANAP vasitəsilə Azərbaycan
qazının idxalını genişləndirir və Ermənistanı logistik və maliyyə
layihələri üçün tampon zonaya çevirməyə çalışır. Lakin Brüssel
siyasi təsir alətlərinə malik deyil və bu səbəbdən dəhlizlərin
statusu və ya sülh sazişi kimi məsələlərə qarışmır, bunları
regional oyunçuların öhdəsinə buraxır.
ABŞ prezidenti Donald Trampın rəhbərlik etdiyi yeni
administrasiya regiona yanaşmasını yenidən nəzərdən keçirir. Yeni
komanda uzunmüddətli nəqliyyat dəhlizlərinin davamlılığına
fokuslanıb – bu dəhlizlər Çin və Rusiyanın təsirini məhdudlaşdırmaq
məqsədi daşıyır. ABŞ-nin Zəngəzur dəhlizinin 32 kilometrlik
hissəsinin 100 illik konsessiya əsasında amerikalı özəl şirkətə
verilməsi təklifi – Ankaradakı səfir Tomas Bərrakın sözlərinə görə,
simvolik addım sayılır. Bu, ABŞ-nin sadəcə sərmayəçi yox, struktur
operatoru rolunu oynamağa hazır olduğunu göstərir. Azərbaycan və
Ermənistan nümayəndələrinin Vaşinqtona səfərləri və İrəvanla birgə
təlimlər isə daha çox nümayiş xarakteri daşıyır.
Türkiyə isə yeganə xarici aktordur ki, onun siyasəti həm
ardıcıl, həm də institusional şəkildə oturuşub. Şuşa
Bəyannaməsindən irəli gələn razılaşmalar – “Akıncı” dronlarının
yeni partiyaları, Xəzərdə keçirilən təlimlər və enerji layihələri –
Azərbaycanla ikitərəfli münasibətləri artıq tamhüquqlu geostrateji
ittifaq səviyyəsinə yüksəldib. Türkiyə Zəngəzur dəhlizini
Anadoludan Fərqanəyə qədər uzanan loqistik ekspansiyanın bir
elementi kimi görür.
İran isə əksinə, hərbi və diplomatik təzyiqləri artırır. 2025-ci
ildə Tehranın qərarı ilə İran İnqilab Keşikçiləri Korpusunun
bölmələrinin sayı şimal-qərb sərhəddində artırılıb və Sünikdə
xarici müşahidəçilərin yerləşdirilməsinin yolverilməzliyi barədə
rəsmi şəkildə İrəvana xəbərdarlıq olunub. İran İsrail-Azərbaycan
tərəfdaşlığını birbaşa təhlükə kimi qəbul edir, Naxçıvanda təsir
imkanlarını itirməkdən və Şimal–Cənub marşrutunun əhəmiyyətinin
azalmasından ehtiyatlanır.
Hindistan Cənubi Qafqazı geo-iqtisadi nüfuz aləti kimi istifadə
edir. Ermənistanın Hindistanla imzaladığı 1,5 milyard dollardan çox
dəyəri olan müqavilələr (“Akash” ZRK-ləri və ATAGS haubitsaları
daxil olmaqla) 2025-ci ildə səfirlik yanında daimi hərbi
nümayəndəliyin açılması ilə tamamlanıb. Bu, Hindistanın Cənubi
Qafqazda ilk dəfə olaraq hərbi-diplomatik və sənaye iştirakını
birləşdirdiyi presedentdir.
Çin ehtiyatla, lakin ardıcıl şəkildə fəaliyyət göstərir. 2025-ci
ildə Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı ilə China Railways
arasında yeni memorandum imzalanıb, Orta dəhliz və BTQ üzrə
prioritet tranzit nəzərdə tutulub. Pekin Gürcüstanda mümkün
qeyri-sabitlikdən narahatdır və ABŞ və Rusiya ilə münasibətlərin
gərginləşməsi fonunda Azərbaycanı etibarlı alternativ sayır.
İsrail Azərbaycanla strateji tərəfdaşlıq çərçivəsində hava
hücumundan müdafiə və kəşfiyyat sistemlərinin tədarükünü davam
etdirir – buraya modernləşdirilmiş SkyLark və Barak-8 platformaları
da daxildir. Təl-Əviv açıq bəyanatlardan çəkinir və İranla
eskalasiyaya səbəb olmamaq üçün razılaşdırılıb, lakin ictimaiyyətə
açıqlanmayan çərçivədə fəaliyyət göstərir.
Fransa isə əksinə, açıq və fəal ictimai siyasət yürüdür. Paris
Ermənistana Caesar və Mistral silah sistemlərini tədarük etməklə
yanaşı, “erməni-fransız diplomatik oxu” ideyasını təşviq edir.
Yelisey Sarayının fikrincə, bu layihə Ankaranın təsirini
kompensasiya etməlidir. 2025-ci ildə fransız hərbi təlimatçıları
artıq Ermənistanın hərbi məktəblərində fəaliyyətə başlayıb,
Brüsseldə isə Ermənistan enerji sisteminin Aİ layihələrinə
inteqrasiyası üzrə yeni təkliflər irəli sürülüb.
Cənubi Qafqazda hazırkı geosiyasi qarşıdurmanın əsas
elementlərindən biri kritik infrastruktur uğrunda mübarizədir.
Artıq sualtı internet kabelləri, qaz kəmərləri və ya dəmir yolları
sadəcə ticarət kanalları deyil – onlar təsir rıçaqlarına və bir
sıra hallarda potensial hədəflərə çevrilir. Bu kontekstdə Zəngəzur
dəhlizi ətrafında gedən gərginlik aydın nümunədir: bu məsələ çoxdan
Ermənistan–Azərbaycan formatının hüdudlarını aşıb. Bu prosesə
Fransa, İran, Rusiya, eləcə də 2025-ci ildə Türkiyə və Azərbaycanın
iştirakı olmadan alternativ logistika planı təklif edən ABŞ da cəlb
olunub. Lakin Ermənistan həmin təklifləri rədd edib.
Azərbaycan infrastrukturun əhəmiyyətini anlayaraq, enerji,
rəqəmsal və logistik müstəqilliyini ardıcıl şəkildə gücləndirir.
Türkmənistanla yeni dəmir yolu xətlərinin istifadəyə verilməsi,
Xəzər dənizi üzərindən fiber-optik kabellərin çəkilməsi, Bakıda
yeni liman güclərinin yaradılması ölkənin yalnız tranzit mərkəzinə
deyil, həm də Avrasiya texnoloji qovşağına çevrilməsi
strategiyasının tərkib hissəsidir.
Konfliktin informasiya ölçüsü getdikcə daha mühüm rol oynayır.
Əgər “Qərb”in bir hissəsi Azərbaycanın informasiya fəallığını bəzən
Türkiyə və ya Rusiya xəttinin davamı kimi şərh edirsə, bu,
maraqların birliyi deyil, taktik məqsədlərin üst-üstə düşməsi ilə
izah olunur. Söhbət, məsələn, Fransanın bölgədən sıxışdırılması,
islamofob ritorikanın ifşası və nəqliyyat dəhlizlərinin
qorunmasından gedir.
Azərbaycan informasiya sahəsində öz müstəqil siyasətini yürüdür:
beynəlxalq platformalarda mədəni və dini dözümlülük modelini təşviq
edir, Avropa hüquq-müdafiə qurumları və QHT-lərinin ikili
standartlarını ifşa edir, Qlobal Cənub ölkələri – ilk növbədə
Afrika və Latın Amerikası ilə birbaşa humanitar və iqtisadi
əlaqələr qurur.
Yaxın illərdə tam və davamlı nizamlanma ssenarisi real görünmür.
Səbəb təkcə Ermənistanın sülhə hazır olduğu barədə bəyanatlar
verərək, lakin real müqaviləni imzalamağı gecikdirməsində deyil.
Məsələ həm də regional təhlükəsizlik arxitekturasının dərin
transformasiyası ilə bağlıdır. Avropa İttifaqı artıq neytral
vasitəçi kimi qəbul olunmur, ABŞ diqqətini Çinlə qarşıdurmaya
yönəldib, Rusiya isə öz təsir zonalarında itkiləri minimuma
endirməyə çalışır.
Bu mənzərədə Azərbaycanın unikal fürsəti yaranır: münaqişənin
tərəfi kimi yox, regional sabitləşdirici aktor kimi çıxış etmək.
Lakin belə rol yalnız sərt güc (hərbi və iqtisadi potensial) ilə
çevik diplomatiyanın düzgün balansı ilə mümkündür. Bir tərəfdən –
Türkiyə ilə ittifaqın möhkəmləndirilməsi, hərbi modernləşmə,
revanşizmin qarşısının alınması. Digər tərəfdən – sülh müqaviləsinə
açıq yanaşma, kommunikasiya xətlərinin açılması ilə bağlı real
təkliflər, humanitar diplomatiya.
Cənubi Qafqaz yeni mərhələnin astanasındadır. Bu, nə
“müharibədən sonrakı sülh”, nə də “kövrək atəşkəs” mərhələsidir.
Bu, yeni konfiqurasiya uğrunda mübarizədir. Atılan hər addım
onilliklər üçün mövqe seçimidir. Azərbaycan isə sistemli və ardıcıl
şəkildə təkcə çağırışlara reaksiya vermir – özü də gündəm
formalaşdırır: enerjidən tutmuş beynəlxalq həmrəyliyə qədər.
Və məhz bu amil regionun gələcəyini – ya sabitliyə, ya da davam
edən qeyri-sabitliyə doğru yönəldəcək əsas meyar olacaq.
