2021-ci ildən fərqli olaraq 2022-ci il bir çox dövlətləri, o cümlədən qardaş Türkiyəni xarici siyasətinə yenidən baxmağa və beynəlxalq aləmdə mövqelərini tənzimləməyə məcbur edəcək. Strateji müttəfiqimiz olan qardaş Türkiyəni yeni ildə ciddi sınaqlar gözləyir. Bu sınaqlar hansılardır və əsas nələrə diqqət yetirilməlidir? SETA – Siyasət, İqtisadiyyat və Cəmiyyət Araşdırmaları Fondunun hazırladığı hesabatda bu və digər suallara cavab axtarılır.
Bu barədə “Kaspi” qəzetinin hazırladığı məqalədə qeyd olunub.
Beləliklə, hesabatda vurğulanır ki, Türkiyə 2022-ci ildə artan qlobal və regional rəqabət mühitinə hazır olmaq üçün yeni strategiya hazırlayır. Bu kontekstdə Türkiyə öz strategiyasını möhkəmləndirmək və yaxın gələcəkdə yarana biləcək mümkün risklərdən qaçmaq üçün resurslarından necə istifadə edəcəyini planlaşdırmağa başlayıb. Bundan əlavə, qeyd etmək lazımdır ki, regional və beynəlxalq siyasətdə dəyişən geosiyasi dinamika şəraitində Türkiyə müəyyən təhlükəsizlik zonasına üstünlük verməklə, öz strateji sabitliyini və dayanıqlığını qoruya bilməz. Hökumət də bundan tam xəbərdardır. Türkiyənin geosiyasi portfeli makro səviyyədə qlobal və regional inkişaflardan təsirləndiyindən və müəyyən dövlətlər və qeyri-dövlət aktorları tərəfindən “məhdudlaşdırıldığı” üçün yaxın bölgələrdə təhlükəsizlik təhdidlərinin bir-biri ilə əlaqəli olduğu aydındır. Türkiyənin bu gün üzləşdiyi risklərin Qara dəniz, Şərqi Aralıq dənizi və Orta Şərq daxil olmaqla çoxölçülü olduğu görünür. 2022-ci ildə bu ərazilərdə ciddi hərəkət gözlənilmir. Orta Şərqdə yumşalma il boyu davam edə, Türkiyə ilə Misir, İsrail və Səudiyyə Ərəbistanı arasında müsbət irəliləyişlər baş verə bilər. Yunanıstanla yeni gərginlik dövrünün başlanma ehtimalı var. Hələlik ABŞ-la münasibətlərdə oyunu dəyişən bir inkişaf yoxdur, lakin F-16 döyüş təyyarələrinin tədarükü məsələsi ikitərəfli əlaqələr baxımından ən mühüm sınaqlardan biridir. Moskva-Ankara münasibətləri də 2022-ci ildə ciddi sınaqdan keçəcək. Qlobal sistemdə güc rəqabəti artmaqda davam edərkən, Türkiyənin xarici siyasətinin bu rəqabətdən təsirlənməməsi qeyri-mümkündür.
Əsas diqqət Ermənistanla münasibətlərə yönələcək. Artıq Türkiyə-Ermənistan xüsusi nümayəndələrinin ilk görüşü keçirilib. Türkiyə mediası yazır ki, bu normallaşmada Azərbaycanın rolu inkar edilə bilməz. “Qarabağda hərbi uğur baş verməsəydi, normallaşma hərəkətlərinə yol açılmazdı. Münasibətlərimizi normallaşdırmağı planlaşdırdığımız dövlətlərlə yaşadığımız problemlərin səbəblərini xatırlayanda görürük ki, bu dövlətlərin əvvəlki münasibətləri köklü şəkildə dəyişməyib. Məsələn, Ermənistan Azərbaycanın qələbəsindən sonra Qarabağ üzərində haqq iddia edəcək vəziyyətdə olmaya bilər, lakin Türkiyə ərazisinin bir hissəsi hələ də bu ölkənin konstitusiyasında “Qərbi Ermənistan” kimi qeyd olunur. 1915-ci il hadisələrinin “soyqırım” olması iddiası Ermənistanın mövcudluğunun, demək olar ki, daimi səbəbi olaraq qalır”, – deyə “Hürriyet” qəzeti yazır. Bu misal həm də onu göstərir ki, “normallaşma” səyinin motivasiyası keçmişdəki problemlərin aradan qalxması deyil. Birinci səbəb iqtisadidir. Türkiyə iqtisadi baxımdan həssas olduğu bir vaxtda, həm xarici siyasətində böhranlı bölgələrin sayını azaltmaq, həm də xarici ticarətinə mənfi təsir göstərən prosesləri sıfıra endirmək istəyir.
Normallaşma məqsədinin arxasında duran əsas motiv ABŞ-la münasibətləri yoluna qaytarmaq niyyətidir. Ötən il iki dövlət başçısı arasında keçirilən görüşlərdə Türkiyə ilə ABŞ arasında dialoq mexanizmlərinin yaradılması qərara alınıb. “2021-ci ilin son günlərində Türkiyə ABŞ-a diplomatik sənəd göndərərək bu mexanizmin necə qurulacağı ilə bağlı öz təkliflərini təqdim etdi. İndi biz Amerika tərəfinin buna cavab verməsini və nümayəndə heyətləri arasında danışıqların gecikmədən başlamasını gözləyirik. Ancaq bir həqiqət var ki, ağır zədələnmiş Türkiyə-Amerika münasibətlərini bərpa etmək o qədər də asan olmayacaq. Bu məqamda Türkiyə bəzi ölkələrlə münasibətlərini normallaşdırmaqla ABŞ-dakı lobbilərindən istifadə etmək və ya ən azından onların Türkiyə əleyhinə kampaniyalara dəstəyini azaltmasını təmin etmək məqsədi güdür. İsrail lobbisinin Türkiyə əleyhinə işlədiyi bir vaxtda ABŞ-da Türkiyənin xeyrinə nəticə əldə etməyin çətin olduğu göz qabağındadır. Eyni şəkildə Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ-nin kirayə götürdüyü lobbi firmalarının Türkiyə əleyhinə fəaliyyətlərinin qarşısının alınması da hədəflənir” – deyə qəzet yazır.
Türkiyənin bəzi xarici siyasət ekspertləri Avropa İttifaqının da normallaşma “radarında” olduğunu deyirlər. Amma o da aydındır ki, Ankara istəsə belə Aİ “normallaşma”dan çox uzaqda qalır. İlk növbədə Aİ-nin lokomotivi olan Almaniyanın yeni hökumətinin Türkiyəyə necə baxdığını görməliyik.
Yeri gəlmişkən, bu il Türkiyənin xarici siyasət gündəmi gözləniləndən daha sürətli başlayıb. Moskvadan Ankaraya edilən telefon zəngi yanvarın Türkiyə xarici siyasəti üçün çətin ay olacağının ilk işarəsini verib. Bazar günü Rusiya prezidenti Putin prezident Ərdoğana zəng edib. Telefon danışığından sonra verilən açıqlamalarda iki liderin Suriya, Liviya və Ukrayna məsələlərini müzakirə etdiyi açıqlanıb. Türkiyənin xarici siyasət gündəminin əsas sütunlarından biri Ukrayna böhranıdır. Böhranın necə inkişaf edəcəyi Ankaranı çox maraqlandırır. Türkiyənin NATO ölkəsi olması ilə yanaşı, Ukrayna ilə son silah satışı əlaqələri də Ankaranın, əslində, harada olduğunu açıq şəkildə göstərir.
